13-74 TUBITAK PROJE YARIS KITAP SON

1 T B TAK 45. ORTA RET M RENC LER ARA TIRMA PROJELER YARI MASI-2014- PROJE REHBER 15T B TAK 45. ORTA RET M RENC LER ARA TIRMA PROJELER YARI MASI 2014 NS ZBu rehber T B TAK Orta ret-m renc-ler- Ara t rma Projeler- Yar mas na kat lacak renc-lere yard mc olmak amac yla haz rlanm t r. PROJE al mas yapan renc-ler-n ba vuruda bulunmadan nce bu rehber- ba tan sona d-kkatle okumalar kend-ler- - -n ok yararl olacakt r. lkem-z genel-nde d zenlenen b yle b-r yar maya kat lacaklar n, al malar n n her a a-mas nda benzer ek-lde davranmalar ve konulan -lkelere uymalar , her eyden nce kend-ler--ne kolayl k sa layacak ve al malar n n en -y- ek-lde de erlend-r-lmes-n- m mk n k lacakt yar man n temel ama lar ndan b-r-, gen bey-nler- d nmeye, g zlem yapmaya, merak etmeye, merak ett-kler-n- ara t rmaya te v-k etmekt-r.

2 Bu ba lamda, projeler-n de erlend-r-lmes-nde g z n ne al nacak en neml- k stas, projeye kaynak olan f-kr-n PROJE sah-b- renc-/ renc-lerden km olmas d r. Bu f-k-r bas-t; fakat ok -lg-n ve prat-k b-r z me y nel-k olab-l-r. renc-ler-n kend- rett-kler- f-kr- uygulama a amas nda n-vers-telerden ya da ara t rma kurumlar ndan destek almalar do ald r; ancak, bu destek, b-lg- alma ya da laboratuvarlardak- c-haz veya e -tl- ara lar n kullan m yla s n rl kalmal d r. renc-ler-n b-r n-vers-tede y r t lmekte olan b-r ara t rmaya kat l p burada yapt al malar PROJE olarak sunmas bu yar man n ruhuna ve var olu neden-ne ayk r d konusu se -m-, - len- - ve sunumu konular nda yararl olab-lece - d nces-yle genel b-lg-ler rehbere eklenm- t-r. renc-ler, PROJE raporlar n ve zetler-n- haz rlarken yol g ster-c- uyar lara mutlaka uymal d rehber-n haz rlanmas nda eme - ge enlere en - ten te ekk rler-m-z- sunar, yar maya kat lacak renc-lere ve onlara yard mc olacak de erl- retmen ve ret-m yeler-ne PROJE rehber-n-n yararl olaca n umar, lkem-z-n gelece - olan gen ler-m-ze al malar nda ba ar lar d-ler-z.

3 T B TAKB-l-m nsan Destekleme Da-re Ba kanl NEML UYARILARP roje serg's' ' 'n gerekl' b'lg'sayar ve d' er donan m, PROJE sah'pler' taraf ndan get'r'lecekt' n de erlend'rmes'nde j r' yeler';- Sorunu tan mlamadak' ve soruna yakla mdak' orj'nall'k 'le yarat c l k,- PROJE plan n n haz rlan - Sorun 'le projede uygulanan materyal ve y ntemler'n uygunlu u,- Sorun tasar m nda ve 'ncelenmes'ndek' becer', d'kkat ve zen,- Sorunun tan mlanmas ndan z m ne kadar al man n s rd r lm olmas ,- Sonu lar n 'rdelenmes'ndek' sebep-neden 'l' k's' ve a kl k,- Raporun yaz m kal'tes',- Yard m al nan kurum, kurulu lar n ve kaynaklar n referans ver'lmes' g'b' hususlara nem vermekted' zg nl k ve 'lg'l' renc'/ler taraf ndan yap lm olmas ok neml'd'r. Bu kr'terlere uymad anla lan projeler de erlend'rmeye al nmayacakt sa l ve g venl' ' ' 'n r'sk te k'l ett' '/edece ' d n len projeler de erlend'rme d nda tutulacakt r.

4 Zell'kle radyoakt'f maddeler, tehl'kel' deney setler', toks'k ve kanserojen vb. maddeler 'ht'va eden projeler de erlend'rme d nda tutulacakt r (serg'ye a r lmayacakt r).Yar mac lar m lakat yapan j r' yeler'ne projey' ger ekle t'r'rken kulland klar malzeme ve b'lg' kaynaklar n a klamak, kend'ler'n' destekleyen ve y nlend'ren k' 'ler'/kurumlar bel'rtmekle y k ml d r'n'n kanaat'ne g re a a dak' artlardan b'r' veya b'rka n ' eren projeler de erlend'rme d nda tutulacakt Konunun uzmanlar ndan gere 'nden fazla yard m alan,- Herkes'n ula amayaca kaynaklardan ncel'kl' ve zell'kl' olarak yararland r lan,- Ba kalar n n al malar ndan onlar kaynak g stermeden deney0 0 eren projeler yapmay planlayan renc'ler deneyler'nde ncel'kle, omurgal hayvanlar kullanmak yer'ne, olas t m d' er alternat'fl er' g zden ge 'rmel'd'r.

5 Ner'len baz alternat'fl er a a da ver'lm' t' ) Omurgas z hayvanlar ( rne 'n protozoaplanar'a, b cekler),b) Zebra bal ve kurba ) B'tk'ler, mantarlar ve mayalar,d) H cre ve doku k lt rler',e) M'kroorgan'zmalar,f) Matemat'k ya da b'lg'sayar modeller'.Y'ne de omurgal hayvanlar ' eren deneyler yap lacaksa a a dak' kurallara uyulmas Hayvanlar n ld r lmes'n', v cudunda herhang' b'r kes' yap lmas n , herhang' b'r uzvunun ya da dokusunun v cuttan ayr lmas n (kan alma dah'l) gerekt'ren,2. Hayvanlara a z ya da enjeks'yon yoluyla herhang' b'r radyoakt'f, toks'k ya da etk's' kes'n olarak b'l'nmeyen ( rne 'n e 'tl' b'tk' z tler') tehl'kel' ve yabanc maddeler'n ver'ld' ',3. Hayvanlar n a veya susuz b rak ld , hayvanlar n ac ve ez'yet ekmes'ne neden olan, onlara rahats zl k veren ve sa l n tehd't eden deneyler' ' eremez.

6 Bu kapsamdak' projeler kes'nl'kle kabul ed'lmeyecekt' n d nda, g zleme dayal ( rne 'n hayvan n do al ya ama ortam nda ger ekle en ve hayvana m dahale ed'lmeyen davran deneyler') ya da hayvan n e 'tl' f'z'ksel zel'kler'n'n ( rne 'n ya , boy, a rl k, renk, metabol'k h z, vb) l lmes'n' ya da at klar n n anal'z'n' ' eren deneyler kabul ed'leb'l'r. Bu deneylerde kullan lacak hayvanlar;Fare : Mus musculus, S an : Rattus norveg-cus, Tav an : Oryctolagus cun-culus,Kobay : Cav-a porcellus, Golden : Mesocr-cetus auratus, K pek : Can-s fam-l-ar-s,Ked- : Fel-s catus, B ld rc n : Coturn-x caturn-x,d zenl', sa l k ve h'jyen ko ullar na uygun ret'm-bak m yapan merkez ya da laboratuvarlardan sa lanmal ve bu durum mutlaka belgelenmel'd'r. Hastal k ( zell'kle 'nsana bula an) ta d b'l'nen ya da b yle oldu undan phe ed'len hayvanlar kes'nl'kle kullan lmamal d r.

7 Hayvan deney' ' eren projeler'n yukar dak' ko ullara uygunlu u konusunda karar yetk's' b'l'msel j r'ye a'tt'r. nsan deneyler0 0 eren projeler yapmay planlayan renc'ler a a dak' kurallara uymak zorundad r:1. nsanlardan kan almay ya da herhang' b'r madde vermey' gerekt'ren deneyler 'le nceden al nm ve depolanm 'nsan kan yla yap lan deneyler ' eren projeler yap lmamal d nsan ' eren deneyler a a dak'lerle s n rl d r:a) B'rey ya da grup davran lar n l meye y nel'k deneyler (denekler' rahats z ed'c' ya da onlara zarar ver'c' ko ullar alt nda olmayan),b) Do al duyusal uyar lara ( k ya da ses g'b') ver'len tepk'ler'n l lmes',c) Sa tel' ya da damak/yanak ' ' ep'tel d k nt s rnekler'yle yap lan DNA anal'z' deneyler'.3. Yukar da an lan deneyler'n kabul ed'leb'lmes' ' 'n denek olarak kullan lacak k' '/k' 'ler'n deney hakk nda nceden ve anla l r b' 'mde b'lg'lend'r'lmes', denek olmay kabul ett' 'ne da'r yaz l onay ( ocuk denekler ' 'n bu onay ebeveynler'nden al nmal d r) 'le al ma ' 'n destek al nan kurumun et'k kurulunun yaz l 'zn' gerekl'd' nsanlar ' eren ara t rmalarda b'reyler'n zel hayat na m dahale ed'lmemes', herhang' b'r ek'lde f'z'ksel veya ruhsal zarar g rmemeler'ne ve k' 'l'k haklar na d'kkat ed'lmel'd' B'lg' talep ed'len b'reyler'n bu b'lg'ler' ver'p vermemeler' tamamen kend' kararlar olmal d r.

8 B'reyler bunun ' 'n Ara t rma amac yla toplanan zel n'tel'ktek' b'lg'ler'n sadece ara t rma ' 'n kullan lmas ve h' b'r ek'lde ba kalar yla payla lmamas gerekmekted' Ara t rmalar n b'r labaratuvarda ger ekle t'recek olanlar labaratuvar g venl'k kurallar hakk nda b'lg'lenmel'd' Resm' 'z'n gerekt'ren projeler yar ma d b rak lacakt r0 karar B TAK 45. ORTA RET M RENC LER ARA TIRMA PROJELER YARI MASI 2014B L M VE B L MSEL ARA TIRMAB-l-msel ara t rmalar n amac ; ya ad m z d nya hatta evren hakk nda sordu umuz sorulara cevap bulmakt r. Burada en neml- eylerden b-r- h- phes-z soru sormakt r. Soru sormak - -n -se g zlem yapmak gerek-r. Yap lan g zlemler, b-r problem-n tesp-t-n- ya da b-r olgunun neden-sonu -l- k-s-n-n sorgulanmas n sa lar. D-kkat-m-z- eken eyler de b-z-m b0l0msel g zlem (deney ve l mler) yapmam za ve bunun sonucunda b0l0msel a klamalar (h-potez, teor-, kanun ve model) retmem-ze yol a ab-l-r.

9 B-l-msel g zlemler, sorular n tan mlanab-lmes- ve/veya/a klanab-lmes- - -n toplanan ver-lerden anlam karab-lmen-z- sa lar. rne -n, her sefer-nde sulamay unuttu unuz - ekler-n soldu unu g rd n zde; sulanmayan - ekler-n solab-lece - ekl-nde b-r a klama yapab-l-rs-n-z. Deney0n amac -ncelenen b-r olayla -lg-l- ver-ler elde etmekt-r. Bu ama la yap lab-lecek en bas-t - lem g zlem yapmakt r. Deney sonunda sorular n cevab n olu tururken, b-r taraftan ver- toplar d- er taraftan da ver-ler aras nda olas -l- k-ler kurarak kan tlar/del-ller bulab-l-r-z. rne -n, - ekler-n ka g n sulanmad nda soldu unu merak edersen-z; bunun cevab n bulab-lmek - -n farkl s relerde susuz b rak lan - ekler- kar la t rab-l-rs-n-z. Tab- k-, laboratuarda yap lan deneyler d nda da g zlemler yapar z.

10 Rne -n, karas-nekler-n kanat uzunlu unu merak ed-yorsak kanatlar l er-z. B ylece karas-nekler-n kanatlar n n uzunlu u hakk nda b-lg- toplam oluruz. l mler, uzunluk, k tle, hac-m, s cakl k ve zaman g-b- say sal de erler (n-cel de erler) ver-r. Bu de erler b-ze sorumuzun cevab n a klamada kan t olu d nceler/a klamalar, b-l-msel g zlemlerden elde ett- -m-z bulgular b-r arada d n p aralar nda anlaml b-r -l- k- kurarak (-l- k-s-z oldu unu da -dd-a edeb-l-r-z) rett- -m-z d ncelerd-r/a klamalard r. Bu f-k-rler, b-ze sordu umuz sorulara arad m z cevaplar vermede yard mc olur. Teor0, b-r ok g zlem-n b-r arada de erlend-r-lmes- sonunda yap lan a klamalar n arka plan d r. Yan- k saca yap lan a klamalar n sebeb-d-r. rne -n, Schle-den ve Schwann kend-ler-nden yakla k -k- y zy l nce Robert Hooke ve Leeuwenhoek g-b- b-l-m -nsanlar n n h cre -le -lg-l- g zlemler-n- t mevar m y ntem-yle b-r genelleme yaparak H cre Teor-s- n-n (b t n canl lar h crelerden olu mu tur) temel-n- atm lard r.