daha pahalıdır, ama su alma işlemini ve ırmak …

1 14 TERM K SANTRAL NED R VE NASIL ALI IR? Yanmayla ortaya kan s enerjisinden elektrik enerjisi reten merkez. Yanma, bir kazan yada buhar retecinde ger ekle tirilir ve suyun buhara d n t r lmesini, daha sonrada bunun y ksek bas n alt nda (135 bar),y ksek s cakl kta (535 C) ok s t lmas n sa lar. Buhar nce t rbinin y ksek bas n l b l m nde ve daha sonra yeniden ok s t ld ktan sonra orta ve al ak bas n l b l mlerde geni izleyen bu geni lemeler s ras nda s enerjisi mekanik enerjiye d n so utulan buhar tekrar su haline d ner; t rbinden ekti i buharla al an bir yeniden s tma b l m yse suyun s s n y kseltip kazana g ve su bir kapal devre halinde dola t klar i in,bu evrim sonsuza kadar yenilenir. Duman kazan k nda b y k oranda s yitirir ve elektro filtreden sonra havaya verilir; B ylece yanma olay ger ekle ir.

2 K m rle al an santrallerde duman n daha sonra elektrostatik d zenekler yard m yla tozu al n r ve bacadan d ar at l r. Bu arada t rbinde yarat lan mekanik enerji bir alternat re iletilir ve burada elektrik enerjisine d n t r l r. T rbo-alternat r gurubunun uzunlu u 600 MW bir g i in bazen 50m a ar; verilen elektrik ak m ysa 20 000 voltluk bir gerilim alt nda 19 200 ampere ula r. Modern bir termik santral n verimi %40 dolay ndad r. Termik santral n bilan osu incelendi inde, retilen bir kW i in 4000 kJ dan fazla bir enerjinin so utma suyuna harcand anla lm t r. Su bir akarsudan al n rsa, bu suyun g n m zde en ok 7-10 C aras nda s t lmas na izin verilmektedir; bu da b y k bir debi gerektirir. S zgelimi, 600 MW l k bir enerji grubunda so utma i in saniyede 22 metrek p su gerekir.

3 Bu nedenlerden t r , b y k santraller ancak b y k akarsular n zerinde ya da deniz k y s nda kurulur. Bununla birlikte, termik santrallerin yol a t s art , su bitkileri ve hayvanlar i in ciddi sorunlar yarat r. Suyun az, santrallerin ok say da bulundu u b lgelerde, genellikle hiperbol bi iminde b y k kulelerden olu an haval (atmosferik) so utma sistemlerinden yararlan l r. Termik santrallerde kullan lan yak tlar mazot, gaz ve k m rd r. Mazot i i gerekli olan tesisler basit tesislerdir; mazot 30000-40000 m3 hacimli, silindir bi iminde metalik depolarda saklan r. Depolardan al n p s t lan mazot p sk rt lerek br l rlere aktar l r. Gaz kullan m i in gerekli olan donan mlar ok az say dad r; Gaz br l rlere g nderilmeden nce yaln zca geni letilir, filtreden ge irilir ve s t l r.

4 Termik santrallerde k m r kullan m ; i in gerekli olan tesisler gaz ya da mazota oranla ok daha nemli ve b y kt r. Burada zellikle k m r n demiryolu, akarsu ya da deniz yoluyla santrale getirilmesi, bo alt lmas , depolanmas , santral alan i inde dola t r lmas ve kazana verilmesi i in gerekli tesisler yap lmal d r. K m r nce toz haline getirildikten sonra, nceden mazotla 500 C a kadar s t lm olan yanma odalar n n br l rlerine kuvvetli bir hava ak m yla g nderilir. Bu odalar n birka y z m k p bulan bir hacmi ve birka bin m kare b y kl nde bir s tma alan vard r. B y k bir termik santralin k m r t ketimi g nde 5000 tonu a ar. Termik santral, kapal devre halinde dola an suyu buharla t ran bir kazan ve bir t rbo alternat r (bir t rbinle harekete ge irilen alternat r) grubu i ine girer.

5 Bu t r klasik santrallerde buhar, k m r, fuel-oil ve nadiren do algaz veya y ksek f r n gaz yak larak retilir. Termik santralleri b y k debili akarsu yak n nda veya deniz k y s na kurmak gerekiyor; b ylece santralde retilen s n n yar s n bo altan kondensenin suyla beslenmesi sa lan r. S cak su rma a do rudan bo alt ld gibi (a k devre so utma) b y k so utma kulelerine yollanabilir; burada havayla temas ederek k smen buharla t ktan sonra kondenseye bas l r (kapal devre so utma). Bu son z m 15 daha pahal d r, ama su alma i lemini ve rmak sular n n s nmas na ba l evre sorunlar n azaltma olana sa lar. Malzemelerin retim maliyeti s n rlamak ve i letimi kolayla t rmak i in santraller standart ve zerk retim birimleri halinde ger ekle tirilir. Her nitede bir buhar kazan , bir buhar retici, bir t rbo alternat r grubu ve ileti im ebekesine ba l , gerilim y kseltici bir trafo (transformat r) bulunur.

6 Daha m tevazi g teki termik santraller, su buhar evriminden ge meden elektrik retir. Bunlar u ak motorlar n n al ma ilkesine dayanan gaz t rbinleridir ve do rudan do ruya bir alternat r veya elektrojen dizel gruplar n al t r r. Bu t rbinler belirli zamanlar nda devreye sokulmak zere tasarlanm t r ve g leri 100 MW ge mez; ama olduk a basit olmalar (g rece k k boyut, su buhar devresinin olmamas , havayla so utma nedeniyle birka dakikada devreye al nabilirler. Bu termik tesisler pratik olarak her yerde kurulabilir. Elektrik santralleri, ba ka enerji bi imler (termik, n kleer, hidrolik, jeotermal, g ne , r zgar, gelgit ) elektrik enerjisine d n t rmek amac yla bir araya getirilmi donan mlardan olu an i letmelerdir. a m zda b y k g l s nai donan mlar n o unlu u, hidrolik ve termik (klasik ve n kleer) santrallerden meydana gelmektedir.)

7 T r ne olursa olsun, her elektrik santral , temel olarak bir enerji kayna , hareketlendirici bir ayg t, bir alternat r ve bir d n t rme istasyonundan meydan gelir. D n t rme istasyonu, alternat r n retti i gerilimi, genel ulusal veya uluslar aras interkonnekte ebekenin beslenme hatlar i in uygun bir de ere y kselir. lkemizin enerji gereksiniminin nemli bir b l m n kar layan ve T rkiye Elektrik retim A..(E A ) taraf ndan i leten termik santraller, fuel-oil, ta k m r linyit, motorin, jeotermal ve do al gaz t rde enerji kayna kullanmakta olup say lar 30 u a maktad r. TERM K SANTRALLARDA ELEKTR K NASIL RET L R? Termik santral bildi imiz gibi k m r akaryak tlar n (fuel-oil,mozot,gaz)yak lmas yoluyla mekanik enerji elde edilen bir su kazan b l m nde dola an su k zg n buhar haline d n bu buhar y ksek bas n alt nda (135 bar) y ksek s cakl kta (535 derece) t rbinin y ksek bas n b l m ne daha sonra da tekrar k zd r larak orta ve al ak bas n b l m ne g devam eden olaylar sonras nda s enerjisi mekanik enerjiye d nd r lm olur.

8 Burada elde etti imiz mekanik enerji t rbin miline ba l elektrik jenerat r d nd r lm olur. Elektrik jenerat r n n al ma prensibi, bak r gibi iletken bir telin manyetik bir alan i inde hareket ettirilmesi ile sistemine g re al r. Elektrik jenerat r , bir m knat s i inde d nen (ROTOR) sar l iletken tellerin bulundu u (STADOR), ve bu tellerin m knat s i inde d nmesiyle elektrik ak m reten bir makinedir. TERM K SANTRAL E TLER Kat , s v ya da gaz halindeki fosil yak tlar n kimyasal enerjisinin elektrik enerjisine d n t r ld elektrik santral d r. T rbin ve yak t cinslerine g re u ekilde s n fland r l r: 1) Buhar T rbinli Linyit Santralleri: Linyit k m r n genelde toz veya k k par alar haline getirilerek santralde yak l r. Buhar kazan ndan elde edilen k zg n buhar enerjisi ile t rbin ve jenerat r evrilir.

9 2) Gaz T rbinli Santraller: Y ksek s cakl k ve bas n taki yanma gazlar n n hareket sa lad ve bu gazlar n yanmay ger ekle tiren havay sa layan bir kompres r n de al mas na imkan verdi i t rbin t r d r. Genelde do algaz ile al rlar. 3) Kombine (buhar ve gaz t rbinli) Santraller: Bir gaz t rbini jenerat r ile bu t rbinin ekzos gazlar yla al an (ek br l r olan veya olmayan) bir kazanla, bunun sa lad buharla al arak ek elektrik enerjisi reten bir buhar t rbini jenerat rden olu an santral t r . 16 4) Dizel veya Fuel-Oil Santralleri: Elektrik retme ve getirme imkan bulunmayan yerlerde veya ana sistemin pik y klerinde yard mc olmak zere kurulan santrallerdir. Mobil veya sabit olabilirler. 5) Jeotermal santraller: (Yer Alt Buhar ) Jeotermal enerjiyi elektrik enerjisine d n t ren tesis.

10 6) N kleer (enerji) Santraller: N kleer yak tlardan serbest kalan enerjinin elektrik enerjisine d n t r ld santraldir. T RK YE DEK TERM K SANTRALLER VE KURULU G LER T rkiye'deki Termik Santrallar (E a ) Af in Elbistan A Termik Santral -3 X 340 MW + 1 X 335 = MW (Linyit)Af in Elbistan / MARA Af in Elbistan B Termik Santral - 4 x 360 MW = 1440 MW / (Linyit)Af in Elbistan / MARA Alia a GTK Santral 6 x 30 MW = 180 MW (Motorin) Alia a / ZM R Engil Gaz T rbinleri 1 x 15 MW = 15 MW (Motorin) Merkez / VAN Ambarl Fuel Oil - K Santral - 3 X 110 MW + 2 X 150 MW = 630 MW (Fuel Oil) - Avc lar / STANBUL Ambarl Dogalgaz - K Santral - 6 X MW + 3 X MW = MW (Dogalgaz) Avc lar Bursa DGK Santral - 4 x 239 MW + 2 x 238 MW = MW'l k (Dogalgaz) BURSA Entek A.. - 2 X 42 MW + 1 X 31 MW + 1 X 25 MW = 140 MW - (Dogalgaz) BURSA Entek A.