FİLAMENT İPLİK ÜRETİMİ - megep.meb.gov.tr

1 M LL E T M BAKANLI I. TEKST L TEKNOLOJ S . F LAMENT PL K RET M . 542 TGD441. Ankara, 2011. Bu mod l, mesleki ve teknik e itim okul/kurumlar nda uygulanan er eve retim Programlar nda yer alan yeterlikleri kazand rmaya y nelik olarak rencilere rehberlik etmek amac yla haz rlanm bireysel renme materyalidir. Mill E itim Bakanl nca cretsiz olarak verilmi tir. PARA LE SATILMAZ. NDEK LER. A IKLAMALAR ..iii G R .. 1. RENME FAAL YET 1 .. 3. 1. F LAMENT PL K ELDES .. 3. Suni ve Sentetik Elyaf n Elde Edilme Y 3. Kimyasal Elyaf n Elde Edilme artlar .. 6. Ya ekim Y ntemi .. 6. Kuru ekim Y ntemi .. 7. Yumu ak ekim Y ntemi .. 8. Germe- ekme 9. Suni ve Sentetik Elyaf Eldesi lem Basamaklar .. 10. 10. Eriyikte Boyama .. 12. Filtrasyon .. 12. Filament Eldesi ve D 13. Koag lasyon (Kat la ma) .. 14. Germe ekme .. 14. Ya lama ve Anti Statik 15. Matla t rma .. 15. K vr ml l k Kazand 15. Fiksaj .. 17. Fikse Y ntemleri.

2 18. Polimerle me Reaksiyonlar .. 19. Polimerizasyon .. 20. Poliadisyon .. 20. Polikondenzasyon .. 21. UYGULAMA FAAL YET .. 22. L ME VE DE ERLEND RME .. 27. RENME FAAL YET 2 .. 29. 2. POY ve FDY RET M .. 29. POY plik 29. Direkt 30. Extruderli (Cips Beslemeli) 30. FDY plik 31. Bobin Yapma .. 32. Bobinleme A amalar .. 33. Makinede Temizlik ve Bak 34. Makinede n Haz rl k ve Ayarlar n Yap lmas .. 34. Makine Te hizat n n Bak m .. 35. Makine Te hizat n n 36. UYGULAMA FAAL YET .. 37. L ME VE DE ERLEND RME .. 48. MOD L DE ERLEND RME .. 49. CEVAP ANAHTARLARI .. 51. KAYNAK A .. 52. i ii A IKLAMALAR. A IKLAMALAR. KOD 542 TGD441. ALAN Tekstil Teknolojisi DAL/MESLEK Pamuk plik ili i - Y n plik ili i MOD L N ADI Filament plik retimi Polimerin filamente d n mesinin ve filamentin iplik olu . a amalar n n, ayr ca bu makinelerin temizlik ve bak m MOD L N TANIMI. i lemlerinin anlat ld , konuyla ilgili bilgi ve becerilerin kazand r ld renme materyalidir.

3 S RE 40/32. N KO UL n ko ul yoktur. YETERL K Filament iplik retimi yapmak Genel Ama . Bu mod l ile gerekli ortam sa land nda tekni ine uygun olarak filament iplik elde edebileceksiniz. MOD L N AMACI Ama lar 1. Tekni ine uygun filament iplik elde edebileceksiniz. 2. Tekni ine uygun POY ve FDY retimi yapabileceksiniz. Ortam:At lye veya i letme ortam . E T M RET M Donan m: Extr der, kristalizat r, d ze, ya lay c madde, ORTAMLARI VE bas n l hava, hava tabancas , kr k, hassas terazi, bobin DONANIMLARI arabas , bobin masuras , d ze filtresi, d ze kumu, conta, d ze f r n , anahtar Mod l i inde her renme faaliyetinden sonra verilen l me ara lar ile kendinizi de erlendireceksiniz. L ME VE retmen mod l sonunda l me arac ( oktan se meli test, DE ERLEND RME do ru-yanl testi, bo luk doldurma vb.) kullanarak mod l uygulamalar ile kazand n z bilgi ve becerileri l erek sizi de erlendirecektir. iii iv G R . G R.

4 Sevgili renci, Tekstilin var olu u insanl k tarihi kadar eskidir. Do al lifler, insanlar n ihtiya lar n . uzunca bir s re kar layabilmi tir. D nya n fusunun artmas ile birlikte tekstil sekt r n n giyim sanayisinin yan s ra; hal , perde, araba koltu u vb. bir ok alana s ramas ve do al liflerin talebi kar layamamas sentetik liflerin do u una sebep olmu tur. Sentetik liflerin geli imi h zl ve g z al c olmu tur. G n m zde sentetik liflerin retimi ve kullan m alanlar do al liflerin retim ve kullan m alanlar n ge mi tir. Sentetik lifler polimer h lde retilir. Elde edilen polimer cipsleri farkl e irme y ntemi ile filament h line getirilir. Filamentler kullan m alan na g re tekst re i lemlerinden ge irilebilir veya fantezi iplik h line d n t r lebilir. Bu mod l ile e irme y ntemlerini, suni ve sentetik elyaf retiminin i lem basamaklar n ve filament iplik retimini renebileceksiniz. 1. 2. RENME FAAL YET 1.

5 RENME FAAL YET 1. AMA . Polimer eldesini, filament ve filamentin iplik olu um a amalar n renebileceksiniz. ARA TIRMA. Filament iplik retim teknolojileri ile ilgili kaynaklardan , internetten ve filament iplik retimi yapan i letmelerden bilgi edininiz. Toplad n z bu bilgilere makinelerin teknolojik emalar n da ekleyerek bunlar . raporla t r n z. Haz rlad n z bu raporu arkada lar n zla payla n z. 1. F LAMENT PL K ELDES . Suni ve sentetik elyaf farkl y ntemle elde edilir. Suni ve Sentetik Elyaf n Elde Edilme Y ntemleri Suni ve sentetik elyaf n elde edilmesi farkl y ntemlerle ger ekle ir. Rejenere elyaf: Elyaf n temel maddesi olan polimerlerin, do al kaynaklardan polimer bile ikler h linde elde edilerek birtak m fiziksel ve kimyasal y ntemlerin uygulanmas ile olu an liflere rejenere (suni) lifler denir. Sentetik elyaf: Elyaf n temel maddesini olu turan polimerlerin, baz kimyasal maddelerden, sentez yoluyla elde edilerek lif h line d n t r lmesine sentetik lifler denir.

6 : Filament iplik ve cips 3. Poliester cips: Poliester ipli in ham maddesidir, tanecik eklinde kullan l r. Kimyasal ismi polietilen tereftalat t r. : Poliester cips numuneleri Poliester melt: Poliester ipli in ham maddesidir. Olu umlar tereftalik asit+etilen glikol+titandioksittir. D ze: Poliester eri inin (polimerin) bas n alt nda ekil verilmek i in ge irildi i e itli filtreler, kum ve delikli plakadan olu an d zenektir. Flaman: Her bir d ze deli inden akan ve ipli i meydana getiren iplik iklerdir. : Filament elyaf Kapiler kopma: pli in d zeden k s ras nda bir flaman n kopmas . nedeniyle meydana gelen hatad r. De e: Poliester ipli in retimi esnas nda gerek bak m, ar za ve onar mlar s ras nda gerekse iplik kopmalar nda mamul h le gelmeyen iplik veya erimi . poliestertir. fleme havas : D zeden akan ipli in so utularak kal c ekil verilmesini sa lamak i in 20 2 C'de ve ayarlanm h zda iplik zerine verilen havad r.

7 Retim kabini: pli in d zeden kmas ndan sonra so utma, ya lama i lemlerinin yap ld , fleme hava ve ya lama sistemleriyle donat lm . dolapt r. Bobinaj kafas : pli in belirli bir formda sar lmas n sa layan makinedir. 4. : Bobinaj nitesi nsan yap s lif (Man-made fibre): Filament iplik, stapel iplik, monofilamentler ve bunlar gibi lif ve ipliklerin genel ad d r. Filament: ok b y k uzunluklara sahip sentetik liflere filament denir ( rne in 1-2-3 km). Filament iplik (Filament yarn): Bir ya da daha fazla filamentten olu mu . sentetik lif ipli ine filament iplik denir. Sonsuz iplikler diye de tan mlanabilir. Tek filament iplik (Monofilament yarn): 0,1 mm'ye kadar kal nl a sahip ve tek filamentten olu mu filament ipliktir ( 0,1 mm st = monofilament). Tek filament (Monofilament): Kal nl 0,1 mm'den fazla olan tek filament ipliktir (0,1mm'ye kadar monofilament iplik). ok filament iplik (Multifilament yarn): 30000 dtex'e kadar ok say da filamentten olu mu filament ipliktir (30000 dtex'ten zeri = tow).

8 Tow: 30000 dtex'in zerinde ok say da filamentten olu mu filamentler toplulu udur (30000 tex'in alt = multifilament). Stapel lif: Belirli uzunluktaki kesilmi sentetik liflerdir. Kesikli elyaf ad da verilir. K sa kesilmi lif (short - cut fibre): Hav (t y) kaplama ve ya proseslerle non- woven retiminde kullan lan sentetik liflerdir. BCF (bulked continuous filament): Polipropilen i irilmi s rekli elyaft r. Tekst re: D z ve k vr ms z olan yapay filament ipliklerini do al liflere benzetebilmek amac yla kal c bir k vr ml l k kazand rma i lemine tekst re denir. POY (partially oriented yarn): K smi oranda y nlendirilmi ipliktir. 3000 . 4000 m/min aras ndaki sar m h zlar nda elde edilmi tir. FOY (fully oriented yarn): Tamamen y nlendirilmi ipliktir. 6500 m/min zerindeki sar m h zlar nda elde edilmektedir. Masterbatch: Eriyik h lde boyanacak polimere ilave edilen boyar madde ile yard mc katk maddelerin kar m d r.

9 Spin-finish: Anti-statik zellik kazand r c , bakteri ld r c ve kohezyon nleyici maddelerin zel bir kar m ndan olu an ya d r. Godet: Yapay elyaf n retimi s ras nda h z ve gerginli i ayarlamak i in etraf nda filamentlerin ge ti i genellikle bir flan l kasnakt r. retime g re kullan lacak birden fazla godet modeli bulunmaktad r. : Godet 5. Pompa: stenilen denyede iplik retimi i in en nemli parametre; retim pompa devridir. Dolay s yla pompa filament retiminde nemli yeri olan ve retime g re devir ve modelleri de i en bir elemand r. : Pompa Kimyasal Elyaf n Elde Edilme artlar . Kullan lan polimer s v olmal ya da s v h le getirilmelidir. S v polimer ince deliklerden sabit bas n alt nda p sk rt lmelidir. Deliklerden kan s v polimerin, filament h linde kat la abilece i bir ortam bulunmal d r. Ya ekim Y ntemi Ya ekim y nteminde polimerin uygun bir z c i inde zeltisi haz rlan r. Haz rlanan zelti, bir koag lasyon banyosu i inde bulunan d ze (spinneret) ba l na uygun pompa yard m yla sabit bas n alt nda iletilir.

10 D ze ba l n n bulundu u (polimeri kat la t ran kimyasal kar m) banyoya koag lasyon banyosu denir. Bunun sebebi, polimerin bu banyo i inde p ht la mas yani koag le olmas d r. Polimer zeltisi; ince deliklerden filament eklinde kt ndan ayn ekilde p ht la r ve ker. Koag lasyon banyosunun yap s , polimeri zelti h linden kat h le getirecek ekilde haz rlan r. rne in, bazik zeltilerde z n p asitlerle z nmeyen bir polimer maddenin bazik bir zeltisi haz rlan r. Koag lasyon banyosu olarak da polimerin z nmedi i bir asidik zelti se ilir. ekil : Ya ekim y ntemi 6. Polimer zelti (1). Pompa (2). Spinneret (3). Koag lasyon banyosu (4). Lifler (5). letim silindiri (6). Filament h line gelmi iplik (7). Durulama i lemi (8). Kurutma i lemi (9). Filament iplik (10). Kuru ekim Y ntemi Kuru ekim y ntemi ile iplik elde edebilmek i in polimer zeltisinin i inde ncelikle kullan lacak z c maddenin kolay u ucu yani kaynama noktas n n d k oldu u bir madde se ilmelidir.