GEZEGENLER VE YAPILARI - Ankara Üniversitesi …

1 GEZEGENLER VE YAPILARI G ne Sistemi 8 gezegen i eriyor. Bunlar; G ne e olan uzakl k s ras na g re Merk r, Ven s, D nya, Mars, J piter, Sat rn, Uran s ve Nept n d rVen sMarsD nyaJ piterSat rnUran sC ce Gezegen: Pl toNept n G ne Sistemi ndeki GEZEGENLER , yap lar bak m ndan karasal ve gaz yap l olmak zere ikiye ayr l GezegenlerMerk rVen sD nya MarsDev Gaz GezegenlerJ piterSat rn Uran sNept nG ne e en yak n gezegendir (~57,9 milyon kilometre). Ekvator d zlemi ile dolanma d zlemi aras nda 7 e im vard r G ne etraf nda 88 g n, kendi ekseni etraf nda g nde d ner. D nya ya en yak n oldu unda aralar ndaki mesafe ~92 milyon ap 2439 km, k tlesi 3,3x1023kg (D nya n n k tlesinin 0,055 kat ), yo unlu u D nya da deniz seviyesindeki suyun 5,44 kat , y zey ekim ivmesi 3,7 RMerk r uydusu olmayan iki gezegenden nya da 50 kg a rl olan bir cisim burada 19 kg a rl a r den f rlat lan bir roketin, gezegenin ekim etkisinden kurtulabilmasi i in h z 4,3 km/s olmal d RG ne e bakan y zeyinin de i mesiyle ok s n r veya ok so ur.

2 G ne e bakan taraf 510 C, ters taraf ise 210 C s cakl a eri RY zeyi silikat tozlar ile kaplanm t r. Sahip oldu u ok ince atmosfer tabakas Helyum ve Hidrojen i r, Mart ve Nisan aylar nda ak am y ld z olarak, Eyl lve Ekim aylar nda sabah y ld z olarak g r RVen s uydusu olmayan di er gezegendir. G ne e uzakl bak m ndan ikinci s radad r (~108,2 milyon kilometre). D nya ya en yak n oldu u zaman ~ 42 milyon kilometre uzakl ktad ap ~ 6052 km, k tlesi ~ 4,87x1024kg dir (D nya n n k tlesinin 0,815 kat ), yo unlu u D nya da deniz seviyesindeki suyun 5,25 kat d SEkvator d zlemi ile dolanma d zlemi aras nda 3,4 e im vard ekseni etraf nda d nmesini ~ 243,16 g nde, G ne etraf nda dolanmas n ~ 224,7 g nde s evreleyen kal n bulutlar sera etkisi yapar. Y zey s cakl 13 C ile 202 C aras nda de i SD nya da 50 kg a rl a sahip bir cisim burada ~ 46 kg a rl a sahiptir.

3 Ven s ten at lan roket, gezegenin ekim etkisinden kurtulabilmek i in ~10,3 km/s h za sahip olmal d Karbon Dioksit (%95), Azot ve S lfirik Asit i SVen s, G ne ve Ay dan sonra g ky z n n en parlak cismidir. Bizim yar k remizde en iyi sonbahar sonlar nda g zlenebilmektedir. ok parlak g r nmesinin nedeni yans tmas n n %80 civar nda olmas d r. Bu y zden sabah y ld z veya ak am y ld z olarak da adland r l tma; kabaca zerine d en tekrar salma oran olarak tan S Karasal bir gezegen oaln D nya, G ne Sistemi nde, zerinde ya am olan tek gezegendir. D nya n n atmosferi %78 Azot, %21 Oksijen i erir. Kalan t m elementlerin atmosferdeki miktar sadece %1 dir. D nya n n ortalama yo unlu u, deniz seviyesindeki suyun yo unlu unun 5,52 kat d NYAD nyam z Demir-Nikel kar m bir ekirde e sahiptir.

4 Bu D nya n n d nmesiyle m knat slanmaya neden olur ve D nya n n manyetik alan n olu manyetik alan D nya etraf nda Van-Allen ku aklar olarak bilinen kalkanlar olu turur. Bu kalkanlar y ksek enerjili y kl par ac klar n Yer atmosferine kadar ula mas na engel NYA D nya, yakla k olarak G ne etraf nda bir tam dolan m n 365,2 g n, kendi ekseni etraf nda d nmesini 23sa56dks rede tamamlar. D nya n n ekvator d zlemi, G ne etraf nda dolanma d zlemine g re 23,5 lik bir e ime sahiptir. Mevsimlerin olu mas nda bu e im etkindir. D nya n n G ne e ortalama uzakl 150 milyon kilometredir. D nya dan at lan bir uydunun ekim etkisinden kurtulabilmesi i in sahip olmas gereken ka ma h z 11,2 km/saat olmal d NYA D nya n n bir tane uydusu vard r. Di er GEZEGENLER d n ld nde D nya n n, kendi k tlesine g re en b y k uyduya sahip oldu u g r l NYAD nya kutuplar do rultusunda 6356 km, ekvatorunda 6378 km yar apa tlesi ~6x1024kg d r D nya zerinde belli bir y kseklikten serbest d en cisim 9,84 m/sn2lik ivmeyle hareket NYAMars G ne ten 227 milyon kilometre, D nya ya en yak n ge i lerinde 55 - 72 milyon kilometre uzaktad r.

5 3398 km yar apa yo unlu u 3,93 gr/cm3olan Mars n 6,46x1023kg k tlesi vard n y zeyiMars n G ney KutbuMars tan at lan bir roketin gezegenin ekim kuvvetinden ka abilmesi i in sahip olmas gereken minimum h z 5,1 km/s olmal d de 50 kg a rl a sahip bir cisim, burada 19 kg a rl kta n %95 oran nda Karbon Dioksit ten olu an bir atmosferi vard n y zey s cakl yakla k -187 C dir. Mars n Phobos ve Deimos isimli iki uydusu vard r. plak g zle bak ld nda Mars k rm z ms bir renkte g r n r. Mars D nya ya en yak n oldu unda en uzak oldu u zaman sahip oldu u parlakl n 50 kat bir parlakl a ve Deimos GgggggMarsMarsMARSG ne Sistemi nin en b y k gezegeni olan J piter D nya dan 591 milyon km, G ne ten ise ~778,3 milyon km uzaktad nyaJ piterJ P TERJ piter ortalama 1,33 gr/cm3yo unlu a sahiptir.

6 K tlesi ise 2,02x1027kg P TERJ piter den at lan cismin gezegenin ekiminden kurtulabilmesi i in gerekli minimum h z 59,5 km/s 50 kg a rl a sahip bir cisim burada ~133 kg a rl kta P TER Atmosferi renkli toz, hidrojen, helyum, metan, su ve amonyaktan olu ur. Ortalama y zey s cakl -148 C dir. Dev gaz gezegen J piterde diferansiyel d nme vard r. Kat bir cisim gibi her noktas nda ayn h zla d P TER9000 kmJ P TER Y zeyindeki k rm z leke, D nya dan daha b y k boyutta bir b lgede etkin olan g l f rt nalardan kaynaklanmaktad r. oCallistoGanymedeEuropaJ P TERJ piter in u anda bilinen 4 tanesi b y k (Io, Europa, Ganymede, Callisto) toplam 60 tan fazla uydusu vard r. Bu 4 b y k uyduya Galilei uydular da denir. nk bunlar 1610 y l nda Galilei taraf ndan ke fedilmi piter in kavu um d nemi yakla k 13 ayd r.

7 Bunun 5 ay nda sabahlar , 5 ay nda ak amlar g zlenebilir. Kalan 3 ayda G ne in di er taraf nda kal r ve g k y z nde Ay ve Ven s ten sonra en parlak g k uydular n n J piter etraf nda dolanma d nemleri 2-17 g n aras nda de i ti i i in her gece farkl konumlarda g P TERSat rn n yar ap 60398 km dir. D nya ya en yak n oldu u zaman uzakl 591 milyon km., G ne e ortalama uzakl 778,3 milyon km yo unlu u 0,69 gr/cm3, k tlesi 6,34x1026kg RNSat rn zerinden at lan bir cisim gezegenin ekiminden kurtulabilmek i in 35,4 km/s h za sahip olmal d rn n halkas SAT RN D nya daki a rl 50 kg olan cisim burada ~54 kg RNSat rn n Hidrojen ve Helyum dan olu an bir atmosferi vard zey s cakl -178 C RNDioneRheaSat rn n u anda bilinen 30 dan fazla uydusu vard r, en iyi bilinenleri Rhea, Dione, Titan ve Mimas t r.

8 LllTitanMimas gggg gggg ggggSAT RNKavu um d nemi yakla k 12,5 ayd r. Bu y zden y l n b y k b l m nde g ky z ndedir. Y r ngesinde ok yava ilerledi i i in bir tak m y ld z nda 2 y ldan fazla kal r. Orta boy teleskoplar ancak Titan ve Rhea y g RNUran s n yar ap 25400 km d r. D nya ya en yak n oldu unda ~2,6 milyon km, G ne e 2,87 milyar km uzakl ktad yo unlu u 1,27 gr/cm3, k tlesi 8,72x1025kg d SUran s zerinden at lan bir cisim gezegenin ekiminden kurtulabilmek i in 22,5 km/s h za sahip olmal d C lik y zey s cakl na sahiptir. S cakl k da l m hemen hemen Hidrojen, Helyum ve Metan dan olu s n karanl k lekeleriURAN SUran s n u anda bilinen 27 tane uydusu vard r. En b y kleri Ariel ve Miranda d SArielUran s asla 6. kadirden daha parlak olamaz. Dolay s yla plak g zle g r lmesi ok zordur.

9 K k teleskoplarla ye il bir yuvarlak olarak g r l r, ayr nt se ilmez. G ne etraf nda dolan m n 84 y lda tamamlad i in uzun s re ayn tak m y ld z nda g SNept n 24300 km yar apa sahiptir. G ne e 4497 milyon km, D nya ya ise en yak n oldu unda 4288 milyon km uzaktad ,64 gr/cm3ortalama yo unlu a ve 9,85x1025kg k tleye NNept n zerinden at lan bir cisim gezegenin ekiminden kurtulabilmek i in 24,1 km/s h za sahip olmal d zey s cakl -214 C olan Nept n n atmosferi Hidrojen, Helyum, Metan ve Amonyak tan olu NNept n n u anda bilinen 13 uydusu vard r. En nemlileri Triton, Thalassa, Despina, Galatea, Nereid NNept nNEPT NYakla k 8 kadir olan parlakl nedeniyle plak g zle g r lemez. Teleskopta ye ilimsi bir nokta olarak g r n nPl to K me D t !Pl to Art k Gezegen De il!.. Uluslararas Astronomi Birli i nin 2006 yaz ndaki 26.

10 Toplant s nda G ne sistemindeki gezegen lerin tan m ele al nd . Son senelerde yeni baz cisimlerin ke fedilmesi zerine g ndeme gelen de i ikli i incelemek zere toplanan birli in nerilen teklifi kabul edece i, buna g re 2005 te ke fedilen 2003 UB313 ya da resmi olmayan ad yla Xena , Pl to nun uydusu olarak varl n s rd ren Charon ve ilk ke fedilen asteroid olan Ceres i gezegen olarak tan yaca bekleniyordu. B ylece gezegen say s 12 ye kacakt . Ama b yle olmad . Yeni bir tan m olu turuldu ve Pl to gezegen s n f ndan kar ld . Buna g re G ne sisteminde bulunan gezegen ve di er cisimler (uydular hari ) ayr katogoriye ayr l r: 1- Gezegen (a) G ne in etraf nda dolanan bir y r ngeye sahip, (b) Kendi k tle ekimi nedeniyle k resel yap olu turabiliecek k tleye sahip ve bundan t r hidrostatik denge durumunda olan, (c) Gezegen olu ma teorisine g re y r ngesini temizlemi olan g k cismine denir.