Honderd Jaar Grote Oorlog in het Brussels Hoofdstedelijk ...

1 1 Honderd Jaar Grote Oorlog in hetBrussels Hoofdstedelijk en de Eerste Wereldoorlog Tijdens de Eerste Wereldoorlog is Brussel de enige Europese hoofdstad die de lange jaren van de bezetting heeft moeten doorstaan. In tegenstelling tot andere delen van het land heeft Brussel geen Grote gevechten en vernielingen meegemaakt. De weerslag van de Oorlog was daarom niet minder voelbaar voor de Brusselaar: rantsoeneringen en inbeslagnames hebben hun stempel gedrukt op het dagelijks leven. De burgers namen deel aan de oorlogsinspanning zoals bij de verzorging van de gewonden maar ook in het verzet. Sommigen onder hen zijn dan ook de geschiedenis ingegaan als helden. Met de oprichting van het monu-ment voor de Onbekende Soldaat is Brussel als hoofds-tad de enige plaats waar een nationale hulde aan de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog werd is belangrijk de herinnering aan wat de Oorlog precies inhield levend te houden: hoe was het leven in een bezette stad en wat voor een impact had de Oorlog op de maatschappij aan het begin van de 20ste eeuw?

2 De herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn een aanleiding om de aandacht te vestigen op het tijdloze karak-ter van waarden zoals vrijheid, solidariteit, sociale samenhang, vaderland, onafhankelijkheid en demo-cratie, die centraal hebben gestaan in dit eerste we-reldwijde conflict. Daarom moet 14-18 voor altijd gel-den als fundament van de democratie van morgen. Het is de bedoeling om collectief lessen te trekken uit de Eerste Wereldoorlog en om het democratisch Europa, waarvan Brussel de hoofdstad is, verder uit te dit dossier: 1. Belgi tijdens de Eerste Wereldoorlog2. Brussel en de Eerste Wereldoorlog3. Enkele opmerkelijke persoonlijkheden4. De Grote Oorlog en zijn gevolgen voor Belgi 5. Agenda 20156. Voorlopige agenda 2016 20187. Het boek Brussel, de Oorlog herdacht (1914- 2014)8. Facebookpagina: Paul Max 1914-19189. Mini-plan: Herdenking 14-18 10. Geleide wandelingen en bezoeken31. BELGI TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG De moord op aartshertog Frans Ferdinand, de troonopvolger van het keizerrijk Oostenrijk-Hongarije, op 28 juni 1914 in Sarajevo, zet een mechanisme van militaire allianties in gang dat weldra heel Europa be-dreigt met een grootschalig conflict.

3 De internationale spanning bereikt een hoogtepunt wanneer het oor-logszuchtige Duitse Rijk op 2 augustus 1914 Belgi voor een ultimatum stelt: vrije doorgang van zijn troepen of een invasie. Ons land, sinds zijn oprichting beschermd door een statuut van neutraliteit dat gegarandeerd wordt door alle Grote Europese mogendheden, waaronder Duitsland (!), ondergaat de vijandelijke agressie: op 4 augustus 1914 valt het Duitse leger ons land binnen nabij Gemmenich. Na felle weerstand en de in-name van Luik rukken de Duitse troepen onverbiddelijk op naar Brussel, dat ze bereiken op 20 augustus. Op hun doortocht een spoor van verwoesting achterlatend, waaronder plunderingen, opeisingen (voedsel, wijn, lakens, enz.) en gratuite gewelddaden (vernielde huizen, vee gedood in de stallen na het meenemen van de beste stukken, enz.), zonder te spreken van de standrechtelijke Belgische leger trekt zich terug rond Antwerpen, dat valt op 10 oktober. Belgi is nu bijna helemaal bezet.

4 Koning Albert, de opperbevelhebber van het leger, beveelt daarop de Belgische troepen, gesteund door geal-lieerde strijdkrachten, om de linie van de IJzer te verdedigen. Men klampt zich dus vast aan smalle strook grondgebied om niet het hele land te moeten prijsgeven. Na een eerste Duitse aanval ( de eerste slag van Ieper ) begint een loopgravenoorlog: gedurende drie jaar blijft het IJzerfront nagenoeg de Belgische burgers vier jaar bezetting te wachten staat, herneemt het gewone leven stilaan zijn gang en keren talrijke vluchtelingen naar Belgi terug (vanuit Nederland, Frankrijk, Engeland, enz.). De wet-tige regering van het land, geleid door eerste minister Charles de Broqueville, heeft zich ge nstalleerd in Sainte-Adresse, een Normandische badplaats in de buurt van Le economie van het land ligt zo goed als stil bij gebrek aan grondstoffen. De bevoorrading vormt al snel een probleem aangezien Belgi op dit vlak sterk afhankelijk is van invoer.

5 Een Nationaal Hulp- en Voedingsco-mit wordt opgericht om levensmiddelen, steenkool en kleding te verdelen. De berichten van het front zijn schaars. De door de bezetter opgelegde regels zijn uiterst streng en vormen Belgi om tot een echte Belgi te besturen installeren de Duitsers een Generaal-Gouvernement , geleid door generaal von Bis-sing, die over praktisch onbeperkte bevoegdheden beschikt, een civiele administratie ( Zivilverwaltung ), onder leiding van Maximilian von Sandt maar in de praktijk ondergeschikt aan de gouverneur-generaal. Deze organisatie wordt op provinciaal niveau de Oorlog vordert, verharden de levensomstandigheden nog: tekort aan voedingsmiddelen dat de mensen verzwakt en ziek maakt, systematisch wegvoeren van Belgische werknemers naar de fabrieken in Duitsland vanaf het einde van 1916 en in de loop van 1917, Duitse leger heeft echter aan veerkracht verloren. De zeer bloedige slag van Verdun die eindigt in de-cember 1916 waarin het Franse leger ondanks Grote verliezen weerstand biedt aan de felle Duitse aanvallen, eindigt op een patstelling.

6 Hierna verliezen de Duitse soldaten in toenemende mate hun moreel en april 1918 wordt een groot Duits offensief door het Belgische leger tot staan gebracht in Merkem, West- vlaanderen . Een tegenoffensief van de Geallieerden vanaf september 1918 onder leiding van maar-schalk Foch, opperbevelhebber van de geallieerde strijdkrachten aan het westelijk front, leidt uiteindelijk tot de bevrijding van Belgi .4Op 22 november 1918 wordt het koningspaar, geflankeerd door het leger, in Brussel ontvangen door burge-meester Adolphe Max, die pas voordien uit zijn Duitse gevangenis was vrijgelaten. In het parlement kondigt de koning de invoering aan van het algemeen stemrecht voor mannen en de oprichting van een Nederlands-talige BRUSSEL EN DE EERSTE WERELDOORLOGOp 4 augustus 1914 schendt het Duitse leger de Belgische neutraliteit door ons land binnen te vallen bij Gemmenich. De eerste oorlogsfeiten op het Belgische grondgebied vormen de katalysator voor een golf van patriottisme in Brussel: de overheden en de bevolking weigeren slaafs te buigen voor de de ochtend van 20 augustus arriveren de Duitse troepen in Brussel.

7 Het Jubelpark, de Wetstraat en ver-volgens de Grote Markt worden overspoeld door Duitse soldaten. Zij eigenen zich het Stadhuis toe, hijsen de Duitse vlag en vestigen er hun zal ontsnappen aan gevechten en bijhorende schade, en dat is ongetwijfeld te danken aan de vele oproepen tot kalmte en koelbloedigheid van burgemeester Adolphe Max. Anderzijds zal Brussel uiteindelijk de enige Grote Europese stad zijn die gedurende vier lange jaren bezet blijft ..Brussel blijft dus gespaard van oorlogsgeweld, maar moet een hele Oorlog lang, dag na dag, de bezetting doorstaan:Wat administratief bestuur aangaat, opteren de Duitsers voor een Groot Brussel : zij streven naar eenma-king van het Brusselse grondgebied dat naar hun smaak te veel verbrokkeld is door zijn gemeentelijk wer-kend bestuur. De Burgemeestersconferentie (in 1874 ingevoerd) ontpopt zich dus tot het bestuursorgaan voor de gemeenschappelijke belangen van de Brusselse steeds op het administratieve domein installeert de bezetter in Brussel zijn Flamenpolitik of ver-vlaamsingsbeleid.

8 Brussel is op dat ogenblik grotendeels Franstalig. Vanuit hun context van exploitatiebe-leid en hun verdeel-en-heersstrategie moedigen de Duitsers de meest handelbare Vlamingen aan om voor hun rekening te werken: zogenaamde activisten komen aan het hoofd van bepaalde diensten. Tegelijk voert de bezetter een systeem in dat moet leiden tot vervlaamsing van de administratie en het onderwijs, en dit via een bestuurlijke splitsing van het land volgens de taalgrens in twee regio s: het noorden met inbegrip van Brussel dat de vervlaamste hoofdstad zal worden, en het zuiden met Namur als hoofdstad. De Duitsers trachten het Nederlands te vestigen als offici le bestuurstaal in vlaanderen en dus ook in Brussel. Die po-gingen zullen in de meeste gevallen op niets uitdraaien omdat de lokale bevolking meestal niet arbeidskwestie is primordiaal. In oktober 1916 wordt beslist om werklozen af te voeren naar Duitsland. Vanaf februari 1917 is een vergunning vereist voor elke industri le activiteit die meer dan twaalf arbeiders tewerkstelt.

9 De burgemeesters van de agglomeratie weigeren echter pertinent om de bezetter werklozenlijsten te bezorgen. Het Duitse plan draait dus op een sisser dan zijn er uiteraard nog de beruchte opeisingen om de Duitse voorraden te versterken en tegelijk de te-genstander te verzwakken: duiven, voertuigen, karren, paarden, fietsen, rubber (en dus ook fietsenbanden), koper, wol enz. Die voorwerpen moeten onvoorwaardelijk aan de Duitsers worden bezetting concretiseert zich ook in andere opvallende aspecten, zoals bepaalde wijzigingen in de leefgewoonten: de gelijkschakeling van de klok met de Duitse en dus Centraal-Europese tijdszone (en dus 5een uur vooruit in de winter), de invoering van de avondklok, de invoering van Duits geld met de Reichsmark enz. Sommige van die nieuwigheden blijven later bestaan, zoals de omschakeling naar de zomertijd die vanaf 1916 in voege was, of de invoering van het identiteitsbewijs (de voorloper van onze identiteitskaart), ver-plicht voor elk individu ouder dan 15 jaar, met het oog op een betere Brusselse zijde begint men zich snel te organiseren en te reageren met concrete acties.

10 Zeer snel komt immers het probleem van bevoorrading en voeding op het voorplan. Belgi is op dit domein in het algemeen sterk afhankelijk van invoer. Voor een stedelijk weefsel als Brussel geldt dat nog meer. In de stad heeft het dagelijkse leven globaal heviger te lijden onder de gevolgen van de Oorlog dan op het platteland. De paniek die volgt op de uitbarsting van het conflict, leidt tot een bestorming van de voedingswinkels en meteen daar-na tot tekorten aan levensmiddelen en dus tot duizelingwekkende prijsstijgingen. (De prijzen van groenten stijgen met 60 70 %!) De overheden hebben geen andere keuze dan in te grijpen in het beheer van voe-dingswaren. Graan en bloem worden billijk verdeeld tussen de bakkers, de broodprijs wordt voor iedereen vastgelegd; gemeentewinkels leveren elementaire levensmiddelen tegen kostprijs. Al die operaties gaan vrij snel op in het algemenere werk van het Nationaal Hulp- en Voedingscomit , liefdadigheidswerk voor hulp en bevoorrading.