Katatonie meten: welke schaal te kiezen?

1 Tijdschrift voor psychiatrie 53 (2011) 5 287 overzichtsartikelKatatonie meten: welke schaal te kiezen? j. rooseleer, a. willaert , p. sienaertachtergrond Ondanks een toegenomen interesse in Katatonie blijft er onduidelijkheid over de definitie van dit psychiatrisch Aan de hand van de bestaande literatuur een overzicht bieden van de verschillende instrumenten en schalen om Katatonie te beoordelen in de klinische Relevante artikelen werden opgezocht via de Medline-databank tot augustus Er werden 7 katatoniebeoordelingsschalen gevonden: de Modified Rogers Scale, de Rogers Catatonia Scale, de Bush-Francis Catatonia Rating Scale (bfcrs), de Northoff Catatonia Rating Scale (ncrs), de Braunig Catatonia Rating Scale (bcrs), de Bush-Francis Catatonia Rating Scale-Revised version en de Kanner Er zijn meerdere schalen geschikt voor het beoordelen van Katatonie in de klinische praktijk.

2 De bfcrs, de ncrs en de bcrs zijn betrouwbaar in de verschillende klinische populaties waarbinnen Katatonie zich kan voordoen. Gezien de goede validiteit en betrouwbaarheid en de gebruiksvriendelijkheid, geniet de bfcrs de voorkeur voor gebruik in de klinische praktijk.[tijdschrift voor psychiatrie 53(2011)5, 287-298]trefwoorden diagnostische criteria, Katatonie , meetinstrumentenKatatonie werd oorspronkelijk beschreven door Kahlbaum (1874) als een syndroom dat geken-merkt wordt door motorische abnormaliteiten en dat voorkomt bij verschillende aandoeningen zoals psychotische stoornissen, stemmingsstoor-nissen en epilepsie. Onder invloed van psychopa-thologen zoals Kraepelin en Bleuler werd de kata-tonie later ingedeeld als een subtype van schizo-frenie, wat tot op heden het geval is.

3 Daardoor verdween de aandacht voor dit psychomotorisch syndroom naar de achtergrond. Een verschuiving van de institutionele psychiatrie naar de ambu-lante zorg en het splitsen van neurologie en psy-chiatrie, waardoor de motorische syndromen tot het domein van de neurologie gingen behoren, zijn vermoedelijk mede verantwoordelijk voor het schijnbare verdwijnen van de Katatonie (Fink 2009; Mahendra 1981).Recent is de aandacht voor Katatonie opnieuw toe-genomen en werden verschillende instrumenten voor het diagnosticeren en beoordelen van katato-nie gepubliceerd. De onduidelijkheid over de nosologische status van Katatonie een afzonder-lijke entiteit versus een subtype van schizofrene of affectieve psychosen is hiermee echter nog niet verdwenen.

4 In de recentere literatuur stellen ver-schillende auteurs voor het katatoon syndroom als een afzonderlijke entiteit in een moderne classifi-catie op te nemen (Dhossche 2010; Fink & Tay-lor 2006; Fink 2010), ook al blijven enkelingen de oudere visie van het schizofrenie-subtype aan-hangen ( Pfuhlmann & St ber 2001). Een een-duidige nosologische consensus is van belang voor een correct diagnosticeren van Katatonie . Aange-zien de aanwezigheid van katatone symptomen de prognose en therapeutische respons voorspelt, is j. rooseleer/a. willaert /p. sienaert288 tijdschrift voor psychiatrie 53 (2011) 5een correcte diagnose van grote klinische beteke-nis. Criterialijsten en beoordelingsschalen kun-nen een hulpmiddel zijn om Katatonie actief op te sporen en het klinisch onderzoek te begeleiden.

5 Het identificeren van het katatoniesyndroom zal echter afhangen van het gebruikte instrument (Van der Heijden 2005). In dit artikel geven wij een overzicht van de bestaande schalen voor het beoordelen van Katatonie , en we vergelijken hun bruikbaarheid in de klinische deze literatuurstudie doorzochten we de Medline-databank tot augustus 2010 met de zoektermen catatonia and rating scale , catatonia criteria en catatonia diagnostic assessment . Van alle gevonden artikelen werd de samenvatting gelezen en indien nodig het volledige artikel. In de aldus gevonden artikelen en in enkele naslagwerken (Caroff 2004; Fink & Taylor 2003) werden tevens de referentielijsten zoekstrategieMet de vermelde zoekstrategie konden we 6 katatonieschalen terugvinden: de Rogers Catatonia Scale (Starkstein 1996), de Bush-Francis Catatonia Rating Scale (Bush 1996a), de Northoff Catatonia Rating Scale (Northoff 1999), de Braunig Catatonia Rating Scale (Braunig 2000), de Bush-Francis Catatonia Rating Scale Revised Ver-sion (Wong 2007), de Kanner Scale (Carroll 2008).

6 Via kruisreferenties vonden we n extra schaal : de Modified Rogers Scale (Lund 1991).Naast deze beoordelingsschalen werden in 5 publicaties (Gelenberg 1976; Barnes 1986; Lohr & Wisniewski 1987; Rosebush 1990; Peralta 2010) lijsten met diagnostische criteria gepubli-ceerd. Deze criterialijsten worden niet uitput-tend in het overzicht voor het scoren van katatone kenmerkenTabel 1 biedt een overzicht van 7 schalen voor het scoren van Katatonie , die hieronder worden besproken. Een toelichting bij specialistische diag-nostische termen ligt buiten het doel van dit artikel. We verwijzen hiervoor naar een eerder overzichts-artikel van Van Harten (2005) in dit Rogers Scale De Modified Rogers Scale (mrs; Lund 1991; McKenna 1991) is een adaptatie van een methode voor het beoor-delen van motorische symptomen bij pati nten met een ernstige psychiatrische aandoening (Ro-gers 1985).

7 Katatone kenmerken werden gese-lecteerd uit de klassieke literatuur (Kahlbaum, Kraepelin, Bleuler en Kleist), en worden in een appendix nauwkeurig gedefinieerd. De auteurs gaan ervan uit dat een correcte beoordeling van motorische stoornissen onbevangen moet ge-beuren, dat de clinicus zich niet de vraag hoeft te stellen wat de etiologie van het te beoor-delen symptoom is. Katatone kenmerken, zoals stereotypie n en mani rismen, zijn immers vaak moeilijk te onderscheiden van extrapiramidale symptomen (Marsden 1982; Owens 1986). Pas na het scoren van de volledige schaal middels een standaard motorisch onderzoek, worden in een katatoniesubschaal (mrs-c) alle symptomen met een mogelijke extrapiramidale origine ge-schrapt. Deze mrs-c telt 18 items die in 6 cate-gorie n onderverdeeld zijn (houding, spiertonus en motorische compliantie, abnormale bewegin-gen, gang, spraak en gedrag).

8 De auteurs hante-ren echter geen afkapwaarde voor de diagnose van Katatonie . De mrs-c werd niet gevalideerd, wegens het ontbreken van een betrouwbare refe-rentietest voor de diagnose van Katatonie (Lund 1991). De mrs werd wel gevalideerd met de Behavioural Observation Schedule (Atakan & Cooper 1989) en het Social Behavioural Schedule (Wykes & Sturt 1986) als meten: welke schaal te kiezen? tijdschrift voor psychiatrie 53 (2011) 5 289 tabel 1 Karakteristieken van katatonieschalenmrs-crcsbfcrsncrsbcrsbfc rs-rKannerScreeningsinstrumentNeeNeeEers te 14 itemsNeeNeenEerste 13 items11 itemsDefinitie Katatonie ?> 7 2 items van het scree-nings-instrument1 kenmerk van elke categorie en totaalscore > 74 criteria met een score 2 (matige ernst) 2 items van het scree-ningsinstru-ment 2 items van het screenings-instrumentAantal items18222340 (13 mo-torische, 12 affectieve, 15 gedragsma-tige)21 (16 moto-rische, 5 ge-dragsmatige) 2018 Bereik van itemscores0-20-20-30-20-40-10-8 Totaalscores0-360-440-690-800-840-200-14 4 Procedure voor afnameStandaard motorisch onderzoekStandaard motorisch onderzoekGestandaardi-seerde afnameNeeSemigestruc-tueerd onder-zoekSemigestruc-tueerd onder-zoekSemigestructu-eerd onderzoekInterbeoordelaarsbe-trouwbaarhe id (correla-tieco ffici nt)?

9 0,810,93 (0,95 bfcsi)0,80-0,96> 0,83??Interbeoordelaarsbe-trouwbaarheid( Cohens kappa)0,87?0,73 (0,83 bfcsi)0,81???Test-hertestbetrouw-baarhei d0,670,89?0,80-0,95???Validiteit?sens. en spec. 100% dsm-iv bij depressieve subgroepSens. 100%, spec. 75-100% eerder verschenen criteriaSens. en spec. 100% eer-der versche-nen schalen en criteria?Niet specifiek nagegaan voor gereviseerde versie: volgens rash-analyse beter dan de bfcrs voor de schizofrene subgroep?Tijdsduur van afname (minuten)??5?455?mrs-c = Modified Rogers Scale, Katatonie subschaal (Lund 1991); rcs = Rogers Catatonia Scale (Starkstein 1996); bfcrs = Bush-Francis Catatonia Rating Scale (Bush 1996a); ncrs = Northoff Catatonia Rating Scale (Northoff 1999); bcrs = Braunig Catatonia Rating Scale (Braunig 2000); bfcrs-r = Bush-Francis Catatonia Rating Scale Revised version (Wong 2007); Kanner = Kanner schaal (Carroll 2008).

10 Rogers Catatonia Scale De Rogers Catatonia Scale (rcs) is een revisie van de mrs-c (Starkstein 1996). Diagnostische criteria die niet in de dsm-iv voorkwamen, werden geschrapt. Daar-naast werd een aantal items uit de mrs, niet ver-vat in de mrs-c, toegevoegd om een significant groepsverschil te cre ren tussen niet-katatone pati nten met een depressieve stoornis en pa-ti nten met de ziekte van Parkinson. De items werden niet onderverdeeld in categorie n. Een screeningsinstrument werd niet ontwikkeld. De schaal werd gevalideerd ten opzichte van de dsm-iv in een populatie pati nten met een de-pressieve stoornis en Katatonie (n = 16), pati nten zonder Katatonie , maar met een even ernstig de-pressief toestandsbeeld, (n = 16) en pati nten met de ziekte van Parkinson met even ernstige moto-rische symptomen als de katatone groep (n = 16).