Kennisbundel voor docenten Zorg & Welzijn

1 Kennisbundelvoor docenten Zorg & WelzijnVrijheidsbeperking In deze Kennisbundel :4 De actualiteit16 Aan de slag met het terugdringen van vrijheidsbeperkinginstrumenten / casu stiek40 Vindplaats2 LeeswijzerJanuari 2014 Kennisbundel vrijheidsbeperking2 inhoudLeeswijzer Waarom is het terugdringen van vrijheidsbeperking belangrijk?Medewerkers in de ouderenzorg, geestelijke gezondheidszorg, verstandelijk gehandicaptenzorg en de thuiszorg passen vrijwel dagelijks maatregelen toe die de vrijheid van hun cli nten beperken. Denk aan het gecamoufleerd toe-dienen van medicijnen of het met Zweedse banden voorkomen dat cli nten uit bed vallen. Maar ook aan regels om het koffie- en sigarettengebruik door cli nten te beperken. De intentie van deze zorgprofessionals - het bescher-men van hun cli nten - mag dan goed zijn, vaak handelen zij hiermee in strijd met wettelijke regels.

2 Bovendien is vrijheidsbeperking niet zonder risico s. Zo zijn in het verleden mensen overleden door ongelukken met verkeerd aan-gelegde Zweedse banden. Het is daarom belangrijk dat zorgprofessionals weten wat de wetgeving in-houdt en dat zij bekend zijn met de risico s. Maar n g belangrijker is dat zij na leren nadenken over alternatieven voor vrijheidsbeperking. Dit vergroot de kwaliteit van leven van de cli nt. In deze Kennisbundel vindt u actuele informatie over (het terugdringen van) vrijheid beperkende maatregelen. U helpt er leerlingen mee om een goede start te maken in de langdurende zorg. Overigens is deze bundel ook geschikt voor kennis en tools voor in de lesDe Kennisbundel omvat drie hoofdstukken: Hoofdstuk 1: De actualiteit. Dit hoofdstuk beschrijft de stand van zaken: Waarom willen we vrijheidsbeperking terugdringen in de zorg? Hoe vind je alternatieven en hoe pas je in uitzonderlijke gevallen verantwoord vrijheids- beperking toe?

3 Hoofdstuk 2: Aan de slag met het terugdringen van vrijheidsbeperking. Hier vindt u materiaal voor lessen of bijscholingsactiviteiten, een overzicht van de belangrijkste activiteiten voor het terugdringen van vrijheidsbeperking en materiaal passend bij deze activiteiten zoals een kant en klare les, lesbrieven, checklists, richtlijnen waarmee het werkveld al werkt. Ook vindt u in dit hoofdstuk casusmateriaal. Hoofdstuk 3: Vindplaats. Een overzicht van literatuur en relevante vrijheidsbeperking3 inhoudKwaliteit in de langdurende zorgIn de langdurende zorg werken professionals hard om zorg van goede kwali-teit te leveren. Hoe die zorg eruit moet zien, is per sector beschreven in kwa-liteitsdocumenten: Kwaliteitsdocument Verpleging, Verzorging en Zorg Thuis voor verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg, Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg voor de gehandicaptenzorg, Kernset prestatie-indicatoren geestelijke gezondheidszorg en verslavings- zorg voor de geestelijke gezondheidszorg en de komt in al deze kwaliteitskaders aan de orde.

4 Ook daarom is het belangrijk in uw lessen aandacht te besteden aan dit wie?Deze Kennisbundel is onder andere bestemd voor Helpende Zorg en Welzijn , Verzorgende IG, Mbo-Verpleegkundige, Medewerker Maatschappelijke zorg, Persoonlijk begeleider gehandicaptenzorg en Persoonlijk begeleider specifieke doelgroepen. Wat? Bewustwording over vrijheidsbeperking Hoe kan ik op cli ntgerichte wijze vrijheidsbeperking voorkomen? Welke alternatieven zijn er? Wat zegt de wet over vrijheidsbeperking? Hoe houd ik me aan zorgvul- digheidseisen?De Kennisbundel en de kwalificatiedossiers: hoe sluiten zij aan?De informatie in deze Kennisbundel is te gebruiken voor diverse MBO-oplei-dingen voor de langdurende zorg. In Koppeling tussen kennisbundels en kwalificatiedossiers (Calibris 2013) vindt u in welke kwalificatiedossiers het onderwerp van een Kennisbundel voorkomt en hoe de informatie is te kop-pelen aan de kerntaken en werkprocessen.

5 Kennisbundel vrijheidsbeperking4 inhoud De actualiteit Medewerkers in de ouderenzorg, geestelijke gezondheidszorg, verstandelijk gehandicaptenzorg en de thuiszorg passen vrijwel dagelijks maatregelen toe die de vrijheid van hun cli nten beperken. Denk aan het beperken van telefoongebruik of het gecamoufleerd toedienen van medicijnen, of het onder dwang geven van eten of drinken. Maar ook aan het vastbinden of apart zetten van cli nten. De intentie is om op die manier cli nten te helpen en/of te keerzijde is dat het toepassen van vrijheidsbeperkende maatregelen diep ingrijpt op het leven van een cli nt. Vrijheid is niet zonder reden een van de fundamentele rechten van de mens (art. 3 van de Universele verklaring van de rechten van de mens). Daarom moet heel zorgvuldig en terughoudend omgegaan worden met de toepassing van zulke zorgmedewerkers weten niet of zij wel handelen volgens de wet; ook verschillen de meningen over de vraag of iets wel of niet een vrijheidsbeper-kende maatregel is.

6 Er is dan ook veel behoefte aan scholing over vrijheids-beperkende maatregelen en het voorkomen daarvan (De Veer, Francke et al 20071).Vrijheid en risico sMensen nemen elke dag risico s. Door te roken, door aan het verkeer deel te nemen of door aan een risicovolle sport te doen. Ieder mens maakt een in-schatting, accepteert bepaalde risico s en bepaalt zijn eigen manier van le-ven. Voor wie afhankelijk is van zorg ligt dit vaak anders. Zorgmedewerkers voelen zich verantwoordelijk voor hen en beperken uit veiligheidsoverwegin-gen de eigen keuzes en risicobepaling van cli nten. Maar een leven zonder risico s bestaat niet en heeft geen kwaliteit. 1 De Veer , Francke , De Kruif A., Bolle Vrijheidsbeperkende interventies. Een inventarisatie onder verzorgenden. Tijdschrift voor verpleeghuisgeneeskunde, 2007, 32(1), 6-11 Kennisbundel vrijheidsbeperking5 inhoudHet is belangrijk dat professionals zich dit realiseren.

7 Ditzelfde geldt voor familieleden. Het is immers een illusie te denken dat een zorginstelling 100% veiligheid kan bieden. Het is daarom belangrijk dat professionals, cli nten en familie/vertegenwoordigers met elkaar in gesprek gaan over de vraag wat aanvaardbare risico s zijn en deze af te wegen tegen de waarde van (bewe-gings) kent vele vormenHet begrip vrijheidsbeperking kent verschillende definities. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) hanteert als definitie: alle maatregelen (fysiek en verbaal) die de vrijheid van cli nten beperken, zoals: fysieke vrijheidsbeperking (afzondering, Zweeds band, verpleegdeken, tafelblad); gedrag be nvloedende medicatie; domotica (sensor, uitluistersysteem, camera, deurverklikker); individuele afspraken (afspraken over sociale contacten, afspraken over eten, drinken en roken, tijdsafspraken); groepsafspraken en huisregels (bepaalde ruimtes of kasten op slot, bedtijden, plasrondes).

8 Het wetsvoorstel Zorg en Dwang spreekt niet meer over vrijheidsbeperking, maar over onvrijwillige zorg. Dit is zorg waartegen de cli nt zich verzet, of waarmee hij / zij (of zijn / haar vertegenwoordiger) niet mee instemt. Voor-beelden zijn: voeding, vocht en medicatie voor een somatische reden; medicatie die het gedrag of de bewegingsvrijheid be nvloedt; beperking van de bewegingsvrijheid; toezicht houden op het doen en laten; beperking in het recht een eigen leven te worden cli nten in hun vrijheid beperkt?Medewerkers in de zorg zetten vrijheidsbeperkende maatregelen meestal met goede bedoelingen in. Ze willen de cli nt beschermen tegen gevaar. Ook de eigen veiligheid of die van andere cli nten kan een reden zijn om vrijheids-beperkende maatregelen toe te passen. Helaas wordt vrijheidsbeperking niet altijd bewust ingezet. Regelmatig is er geen sprake van gevaar en wordt een cli nt toch beperkt in zijn vrijheid.

9 Kennisbundel vrijheidsbeperking6 inhoudMedewerkers realiseren zich dat vaak niet. Voorbeeld: In een woning voor verstandelijk gehandicapten moet iedereen om 11 uur op bed liggen, want dan gaat de late dienst weg. Er wordt geen rekening gehouden met cli nten die langer willen opblijven. Er is geen spra-ke van gevaar, maar langer opblijven past gewoon niet in de structuur van de begeleiders. Voor de medewerkers is dit heel logisch, maar zij beseffen niet altijd welk effect dit heeft op de cli maatregelen moeten officieel met de cli nt-(vertegen-woordiger) zijn afgesproken en vastgelegd in het zorgleefplan of ondersteu-ningsplan. Dit gebeurt lang niet altijd. Dat is ook lastig als je niet beseft dat je een vrijheidsbeperkende maatregel inzet. De meest gehoorde redenen om een vrijheidsbeperkende maatregel toe tepassen, zijn: hoog risico op vallen (vooral in ouderenzorg en gehandicaptenzorg): door ouderdom neemt het risico op vallen toe, in de gehandicaptenzorg gaat het om vallen tijdens epileptische aanvallen.

10 In de ouderenzorg is voorkomen van vallen met 70% nog steeds de belangrijkste reden om vrijheidsbeper - kende maatregelen in te zetten (LPZ 2012). In instellingen voor verstande- lijk gehandicapten is valneiging als gevolg van epilepsie ook een veel- voorkomende reden (48%); onrust: weglopen, dwalen en bewegingsdrang; agressie: agressie naar zichzelf (automutileren), naar anderen (andere cli nten of medewerkers) en/of de omgeving (materialen, dingen slopen); ander probleemgedrag: bijvoorbeeld roepen, overeten, dwangmatig gedrag zoals tikken en bonken, smeren met ontlasting, verstoord dag- en nacht ritme et geen reden voor fixatieMet name in de ouderenzorg is valrisico vaak de reden om een fixerende maatregel toe te passen. Volgens Hamers (V&V 2010) is dat bij valrisico nooit een gepaste actie, om de volgende redenen: Het vastbinden van cli nten verhoogt het valrisico!