KORTLOPEND ONDERWIJSONDERZOEK …

1 Positief met en over PBS Positive Behavior Support (PBS) krijgt in Nederland steeds meer voet aan de grond. Deze van oorsprong Amerikaanse aanpak heeft als doel preventief en schoolbreed en vanuit gedeelde waarden een veilig en positief schoolklimaat te cre ren. Leerlingen worden hierdoor in staat gesteld optimaal te profi teren van het geboden onderwijs. Verschillende scholen in Nederland werken al volgens PBS of zijn bezig met het invoeren van PBS. Zo ook de scholen van de Scholengroep Rijk van Nijmegen. Nu enkele jaren na invoering vroeg het bestuur zich af: Heeft PBS bijgedragen aan een verbetering van de organisatiestructuur en cultuur, is het pedagogisch klimaat veranderd en is het pedagogisch didactisch handelen verbeterd? Ter beantwoording van deze vragen heeft het bestuur een aanvraag ingediend bij KORTLOPEND ONDERWIJSONDERZOEK . Voor ogen stond wat scholen er van kunnen leren en waar eventueel bijsturing kan plaatsvinden.

2 Daarnaast zouden ook andere scholen die nog met PBS willen starten - er van kunnen leren. Het onderzoek is uitgevoerd met diverse methoden (documentanalyse, interviews, vragenlijsten) en verschillende doelgroepen (directie, leraren, ondersteunend personeel en leerlingen) in de scholen zijn er bij betrokken. De resultaten laten zien dat ondanks ongeveer gelijksoortige motieven voor invoering van PBS, er verschillende strategie n zijn om de PBS aanpak in de school in te voeren. Maar welke strategie ook gekozen wordt, in alle gevallen is er sprake van een cultuuromslag en wordt er van personeelsleden veel verwacht. De invoering moet gezien worden als een langer lopend traject en het warm houden van de aanpak of de borging ervan in de school vergt veel aandacht. Continu teit in gedrag en activiteiten zijn van belang. Het doel zou moeten zijn de integratie van de aanpak in de cultuur van de school. We zien ook dat de aanpak werkt en dat die door velen wordt onderschreven.

3 De aanpak roept echter ook vragen op. Positief met en over PBS Op weg van een aparte aanpak naar integratieJos van KuijkCarolien van RensKORTLOPEND ONDERWIJSONDERZOEKP ositief met en over PBSP rofessioneleorganisatie111 Positief met en over 112/12/2013 12:20:42 PM Positief met en over PBS Op weg van een aparte aanpak naar integratie Jos van Kuijk Carolien van Rens 2 CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Kuijk, J. van en Rens Positief met en over PBS. Op weg van een aparte aanpak naar integratie. Kuijk en Rens. PBS. 2013 Nijmegen / amsterdam, ITS Radboud Universiteit / Kohnstasmm Instituut ISBN 978-90-5554-467-7 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotokopie n, opnamen of op enige manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

4 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, or otherwise, without the prior written permission of the publisher. Uitgave: ITS Toernooivel 212 Telefoon: 024-3653500 Copyright ITS, 2013 Dit onderzoek is gefinancierd uit het budget dat het ministerie van OCW jaarlijks beschikbaar stelt aan de LPC ten behoeve van KORTLOPEND ONDERWIJSONDERZOEK dat uitgevoerd wordt op verzoek van het onderwijsveld. 3 Inhoud Woord vooraf 5 1 Inleiding, vraagstelling en onderzoeksopzet 7 Inleiding en aanleiding 7 Vraagstelling 8 Onderzoeksopzet en -uitvoering 8 2 PBS in onderzoek en praktijk 13 3 PBS in de scholen 21 Canisius College Berg en Dalseweg 21 Canisius College Goffert 25 Nijmeegse Scholengemeenschap Groenewoud 29 Kandinsky College Hatertseweg 34 Kandinsky College Malderburchtstraat 38 Kandinsky College Molenhoek 43 4 Resultaten vragenlijsten over scholen heen 49 5 Samenvatting en conclusies 55 Inleiding 55 Samenvatting 55 Conclusies 58 Aandachtspunten 60 5 Woord vooraf Positive Behavior Support (PBS) krijgt langzamerhand ook in Nederland voet aan de grond.

5 Deze van oorsprong Amerikaans aanpak heeft als doel preventief en schoolbreed en vanuit gedeelde waarden een veilig en positief schoolklimaat te cre ren dat leerlingen in staat stelt optimaal te profiteren van het geboden onderwijs. De benadering grijpt in op (gewenst) gedrag van leerlingen en door sommigen wordt PBS wel gezien als een aanpak die in het kader van Passend onderwijs vruchten kan afwerpen. Op dit moment zijn verschillende scholen in Nederland bezig met het voorbereiden en invoeren van PBS. Zo ook drie scholen(gemeenschappen), met in totaal zes loca-ties van de Scholengroep Rijk van Nijmegen. Nu enkele jaren na invoering is het bestuur zeer ge nteresseerd in de stand van zaken in de scholen. Heeft PBS bijgedra-gen aan een verbetering van de organisatiestructuur en cultuur, is het pedagogisch klimaat veranderd en is het pedagogisch didactisch handelen van het personeel ver-beterd, ofwel is men minder handelingsverlegen?

6 Het waren deze vragen die het bestuur van de Scholengroep Rijk van Nijmegen heeft doen besluiten een aanvraag in te dienen bij KORTLOPEND ONDERWIJSONDERZOEK naar de stand van zaken van PBS in de zes locaties. Voor ogen stond daarbij wat kunnen de scholen er van leren en waar kan eventueel bijsturing plaatsvinden. Daarnaast zouden ook andere scholen die nog met PBS willen starten - er van kunnen leren. In dit rapport wordt verslag gedaan van dit onderzoek waarbij intensief met de scho-len (directie, leraren, onderwijsondersteunend personeel en leerlingen) is omgegaan en waarbij met diverse methoden (documentanalyse, interviews, vragenlijsten) in-formatie is verzameld over de voorbereiding en invoering van PBS. Wat dit betreft danken we de medewerkers op de zes locaties dan ook voor hun constructieve inzet en medewerking aan dit onderzoek. Zonder hen was dit onder-zoek niet mogelijk geweest. In het bijzonder danken we de volgende personen bin-nen de scholen: Dominique Majoor/D sir e Heijnen (Canisius College Berg en Dalseweg), Arno van Stippent (Canisius College Goffert), Silvia Rijs (Kandinsky College Hatertseweg), Wil Boezen (Kandinsky College Malderburchtstraat), Ren Krechting (Kandinsky College Molenhoek) en Hans van den Ende (Nijmeegse Scholengemeenschap Groenewoud NSG).

7 Een speciaal woord van dank voor Wil Boezen die namens het bestuur van de Scholengroep Rijk van Nijmegen dit onder-zoek heeft begeleid en de resultaten heeft becommentarieerd. Verder danken we 6 Monique Nelen (Windesheim Expertisecentrum PBIS) en Mari tte Haasen (Fontys Kenniscentrum voor gedrag en SWPBS) die in de eindrapportagefase bij de interpre-tatie van de resultaten, als klankbord hebben gefungeerd voor de onderzoekers. De bruikbaarheid van de resultaten en van deze rapportage in de praktijk stond daarbij voorop. Jos van Kuijk Carolien van Rens 7 1 Inleiding, vraagstelling en onderzoeksopzet Inleiding en aanleiding Schoolwide Positive Behavior Support (SWPBS of korter PBS) is een preventieve aanpak of benadering van gedrag van leerlingen in het primair, het speciaal en het voortgezet onderwijs. De aanpak heeft in grote lijnen als doel om schoolbreed en vanuit gedeelde waarden een veilig en positief schoolklimaat te cre ren dat alle leerlingen in staat stelt om optimaal te profiteren van het geboden onderwijs.

8 Door sommigen wordt PBS wel gezien als de link naar passend onderwijs; op deze wijze worden docenten handvatten geboden en worden ze ondersteund bij het begeleiden van (zorg)leerlingen op momenten van handelingsverlegenheid. De scholen van de Scholengroep Rijk van Nijmegen werken nu enkele jaren -vanaf 2009 - in meer of mindere mate met deze aanpak en het bestuur zou voor verdere implementatie en ontwikkeling graag inzicht krijgen in wat deze aanpak doet met de organisatiecultuur, het pedagogisch klimaat en het pedagogisch-didactisch handelen van het personeel op de desbetreffende scholen. De scholen zitten middenin het implementatieproces en hebben tezamen met enkele andere vo-scholen in Nederland een pioniersfunctie. Deze pionierscholen zijn als zodanig druk bezig om deze van oorsprong Amerikaanse aanpak op een goede wijze te transformeren naar het Nederlandse onderwijs en de daarbij behorende cultuur. De scholen onder de Scholengroep Rijk van Nijmegen onderschrijven de uitgangs-punten van PBS en hebben die mede tot inzet van beleid gemaakt.

9 Met name ook het meer onderzoeksmatig werken om schoolverbetering te realiseren is de scholen op het lijf geschreven. Het zijn echter ook deze uitgangspunten en de omvattendheid van de aanpak PBS, die het bestuur en de scholen Canisius College (2 locaties), Kandinsky College (3 locaties) en Nijmeegse Scholengemeenschap Groenewoud (NSG) - heeft getriggerd een aanvraag te doen voor praktijkgericht KORTLOPEND on-derwijsonderzoek naar deze aanpak en de gevolgen ervan voor de school, de leraren en de leerlingen. Dit vanuit de gedachte dat de scholen in diverse fasen van ontwik-keling van deze aanpak zijn (implementatie, uitvoering, evaluatie) en mogelijk met enkele andere scholen in Nederland de genoemde pioniersfunctie vervullen. Ook andere scholen in Nijmegen (Notre Dames des Anges, Flex College) maken bijvoor-beeld gebruik van deze aanpak. Inzicht in diverse aspecten van de aanpak kan zowel 8 voor de scholen zelf als ook voor andere scholen en besturen van belang zijn bij besluitvorming over de inzet van deze aanpak.

10 In de volgende paragraaf gaan we meer concreet in op deze vragen. Vraagstelling Het bestuur van deze scholen wil graag meer inzicht in wat PBS betekent voor: - de organisatie en organisatiecultuur; - het pedagogisch klimaat; - het pedagogisch didactisch handelen van leraren. Deze vraagstelling is enerzijds afkomstig van observaties van de huidige aanpak (investeringen in scholing, bezoek conferenties, tijd, kwaliteitszorgsysteem, overleg, ondersteuning) en anderzijds van de noodzaak te weten waar men staat en welke effecten (bedoeld en onbedoeld) er zijn. Dit om effici nte en effectieve continuering mogelijk te maken en te kunnen sturen waar mogelijk. Mogelijk geven de verschil-lende wijzen van implementatie en vormgeving (bijvoorbeeld: keuze gedragsindica-toren, inrichting borging) ook inzicht in en good practices voor het vervolg. Daar-naast verwacht de aanvrager met dit onderzoek ook voor andere scholen relevante informatie over de besluitvorming, implementatie, uitvoering en evaluatie van PBS te kunnen generen.