Methodisch werken in het sociaal werk Judith Metz ...

1 Methodisch werken in het sociaal werk Denken over professionaliteit van het sociaal werk Judith Metz & Lisbeth Verharen Versie: 15 maart 2018 Vooraf Deze publicatie bevat een beschouwing over Methodisch werken als onderdeel van de eigen professionaliteit van het sociaal werk . Het is een momentopname van de stand van zaken in een relatief jong, dynamisch en snel ontwikkelend vakgebied. De afgelopen eeuw heeft het sociaal werk zich ontwikkeld tot diverse beroepen zoals het maatschappelijk werk , sociaal cultureel werk , opbouwwerk, sociaalpedagogisch werk , jongerenwerk, jeugdhulp, gerontisch werk , sociaal werk in de zorg en ggz-agoog met ieder een eigen missie, handelingsrepertoire en vocabulaire.

2 Het gevolg is dat het eigene van het Methodisch werken in het sociaal werk uit het zicht is geraakt. Met de komst van de nieuwe, brede bachelor sociaal werk opleiding is de tijd is rijp om binnen deze verschillende beroepen en tradities op zoek te gaan naar de gemeenschappelijke basis van het Methodisch werken als onderdeel van de eigen professionaliteit van het sociaal werk . Dit draagt bij aan de profilering, verantwoording en legitimering van het sociaal werk en biedt een kapstok voor intercollegiale toetsing en professionalisering (Gulikers, 2016). In deze beschouwing trachten we vanuit de het vijftienjarige bestaan van lectoraten in het sociaal werk inzicht te bieden in hoe we nu denken over wat kenmerkend is voor het Methodisch werken in het sociaal werk en daarbij recht te doen aan de verschillende visies op Methodisch werken en het debat daarover wetende dat er weliswaar steeds meer bekend is over het sociaal functioneren van mensen en de mogelijkheden om dat positief te be nvloeden maar er ook nog zoveel is dat we nog niet weten.

3 De publicatie is als volgt opgebouwd <toevoegen leeswijzer>. 1. Methodisch werken als deel van professionaliteit sociaal werk De term methode komt van het Griekse "methodos" (de manier) en wordt over het algemeen gedefinieerd als de planmatige benadering om een specifiek doel te bereiken. Bij Methodisch werken in het sociaal werk gaat het dan ook om de manier van werken waarop beoogde doelen worden gerealiseerd. Over wat precies onder Methodisch werken in het sociaal werk wordt beschouwd bestaan accentverschillen. Zo heeft Galuske (2015, p1022) het over de geplande, gestructureerde of systematische, en doelgerichte aspecten van het professioneel handelen in contact met de doelgroep en hun omgeving (planvollen, strukturierten und zielorienterten aspekte professionellen handelns in den praxisfeldern der socialp dagogik und sozialarbeit), Snellen over doelgericht, systematisch en procesmatig (Snellen, 2014), Donkers over een zekere doelgerichtheid, procesmatigheid, systematiek en planmatigheid in de aanpak (Donkers, 2012, p28) terwijl in het landelijk opleidingsprofiel van CMV gaat om doelgericht (weloverwogen en welbewust)

4 , systematisch en tegelijk ethisch en maatschappelijk verantwoord handelen (Landelijk Opleidingsprofiel CMV 2009). Een specifieke manier van handelen gebaseerd op een combinatie van intu tie, kennis, ervaring en opleiding behoort volgens nagenoeg alle professionaliseringstheorie n tot de kern van een professie of beroep. Carr-Saunders en Wilson hebben het over the existence of specialized intellectual techniques, acquired as the result of prolonged training (aangehaald in Houten, p18), bij Parsons gaat het om superieur technical competence (aangehaald in Spierts, 2014 p28), en bij Freidson (2001) om de body of knowledge and skills. Of sociaal werk een professie is staat sinds het ontstaan van het werk ter discussie.

5 Flexner stelde zich die vraag in 1916 in het artikel Is Social Work a profession? (aangehaald in: De Jonge, 2015). Etzioni (1969) beschouwt het sociaal werk als semi-professie juist vanwege een relatief korte opleiding en het minder ver ontwikkeld zijn van gespecialiseerde kennis (1969). Ook afgelopen decennium is van verschillende beroepen binnen het sociaal werk opgemerkt dat zij niet voldoen aan de voorwaarden voor een klassieke professie. Metz constateert in 2013 dat het jongerenwerk pas sinds vijf jaar een beroepsvereniging heeft (BV Jong geheten), een landelijke gedragscode in ontwikkeling is en een registratie van jongerenwerkers ontbreekt. Ook bestaat er geen specifieke hogere beroepsopleiding jongerenwerk en is het wetenschappelijk onderzoek in ontwikkeling (Metz, 2013).

6 De Jonge (2015) stelt dat maatschappelijk werk (een van de varianten van sociaal werk ) over veel van de ideaaltypische karakteristieken van professionaliteit beschikt, maar dat er ook kanttekeningen bij te plaatsen zijn zoals de matige complexiteit van de daadwerkelijk gebruikte theoretische expertise. Binnen het sociaal werk bestaat er weerstand tegen (ontwikkelen van) Methodisch werken . Dit omdat de verdergaande specialisatie (Ewijk 2010), het elitaire karakter, en de neiging tot protocolliseren leidt tot onnodige afstand tot de doelgroep die zich bovendien slecht verhoudt tot de emancipatoire doelstelling van het sociaal werk (Banks, 2004) en het de open, gelijkwaardige en flexibele houding belemmert die nodig is voor het opbouwen en onderhouden van werkrelaties met de doelgroep.

7 Hoewel de weerstand tegen Methodisch werken in het sociaal werk gedeeltelijk gerechtvaardigd is, betekent dit niet automatisch dat Methodisch werken in zichzelf niet gewenst is. Feit is dat sociaal werk opereert op het snijvalk van ondersteuning en controle. Om de doelgroep niet afhankelijk te maken van goede bedoelingen, is aandacht voor de kwaliteit en effectiviteit van het handelen van professionals noodzakelijk (p1024, Galuske; Banks, 2004). Het articuleren en versterken van het specifieke karakter van Methodisch werken in het sociaal werk kan juist bijdragen aan de erkenning van het sociaal werk bij overheden en samenwerkingspartners. Ook kan het functioneren als beginpunt voor de verdere ontwikkeling van de eigen kennisbasis die aansluit bij de praktijk van het sociaal werk en onderbouwd wordt met praktijkgericht onderzoek.

8 Tenslotte maakt Methodisch werken het mogelijk voor het sociaal werk om verantwoording af te leggen over de invloed die zij heeft op het leven van mensen en de samenleving als geheel. Wel is het voor het sociaal werk de vraag waaruit het specifieke of het eigene van het Methodisch werken bestaat dat zich richt op het sociaal functioneren van individuen, groepen en gemeenschappen (Metz, forthcoming). 2. De waarde van Methodisch werken in het sociaal werk sociaal werkers richten zich op het ondersteunen van mensen, groepen en gemeenschappen in het sociaal functioneren (Landelijk Opleidingsdocument sociaal werk , 2017; Van Ewijk, 2010). Object van het sociaal werk is het gewone leven.

9 Het gaat om een vorm van professionele ondersteuning die dicht ligt bij wat mensen voor en met elkaar in het dagelijks leven doen. In het vorm geven aan het eigen leven en aan het samen leven met elkaar vallen mensen op elkaar terug. Wederzijdse afhankelijkheid en wederkerige vormen van ondersteuning horen bij het leven. Het sociaal werk vindt zijn oorsprong in het liefdadigheidswerk. Mensen die niet alleen voor hun direct naasten, maar ook voor anderen van betekenis wilden zijn op vrijwillige basis. In de loop der tijd heeft zich een professionele vorm van ondersteuning van sociaal functioneren ontwikkeld: het sociaal werk . In 1899 werd de eerste opleiding voor sociaal werk opgericht in Amsterdam met als opleidingsdoel de stelselmatige, theoretische en praktische vorming van sociaal werkers (Van der Linde, 2016).

10 Dit betekende enerzijds erkenning voor het maatschappelijke belang van wat tot dusverre enkel op vrijwillige basis werd gedaan en anderzijds erkenning voor het feit dat ondersteuning van sociaal functioneren om kennis en kunde vraagt. Nog altijd dragen in onze samenleving vrijwilligers op grote schaal bij aan de kwaliteit van (samen) leven van mensen. In vergelijking met wat mensen in het gewone leven voor elkaar betekenen is kenmerkend aan de professionele ondersteuning door sociaal werkers dat deze is gebaseerd op het competent zijn in Methodisch werken . Daarin ligt de kern van de professionaliteit van het sociaal werk besloten. Methodisch te werk gaan hoort bij professionele arbeid, ook in andere domeinen zoals het medische, economische of juridische domein (zie ook vorige paragraaf).