Protokół dyplomatyczny 2013 - MASTER 1

1 Protok dyplomatyczny (wyk ad monograficzny, r. akad. 2012/2013) Strona 1 z 61 PROTOK dyplomatyczny Poj cie protoko u dyplomatycznego Je li zajrzymy do s ownika: Termin protok (protokolon) pochodzi z greki, gdzie oznacza o 'spis zawarto ci' okre lenie pochodz ce od z o enia proto pierwszy i kollema przyklejony . W ten spos b nazywano pierwsz kart naklejon na dokument i stanowi c spis jego zawarto ci. Protoko em mo na nazwa pierwsz wersj umowy przed jej ratyfikacj , zapis przebiegu jakiej czynno ci, wynik w rozm w i ustale oraz kodeks w a ciwego post powania (dyplomacja) albo w a ciw procedur (informatyka). Protok dyplomatyczny jako instrument polityki zagranicznej pa stwa jest no nikiem rzeczywistych tre ci przekazywanych za po rednictwem jego sformalizowanego j zyka i rytua u.

2 Fakt, e w tych okoliczno ciach potrafi on by hermetyczny i powszechnie niezrozumia y, nie ma znaczenia na tej samej zasadzie co j zyk prawniczy, techniczna terminologia programist w komputerowych czy lekarskie s ownictwo zawodowe. Zdarza si , e uprzejme i wyszukane formy wyra aj stanowisko skrajnie przeciwne lub wrogie. Protok mo e by wykorzystywany do politycznej manifestacji. Dw r otoma ski przez ca y wiek XIX manifestuj c wrogo turecko rosyjsk pozostawia wolne miejsce oczekuj ce na pos a polskiego. Gdy wyczytywano go na uroczysto ciach dworskich, odpowied szambelana brzmia a nieodmiennie: Empeche! Nie m g przyby . Pos uguj c si j zykiem protoko u, mo na nawet gdy taka jest wola stosuj cego go pa stwa posuwa si do starannie przygotowanej i wiadomej zniewagi dyplomatycznej by zasygnalizowa powa ny kryzys w stosunkach z innym pa stwem: Protok dyplomatyczny (wyk ad monograficzny, r.)

3 Akad. 2012/2013) Strona 2 z 61 tradycyjnie cz sto pos ugiwa a si nim dyplomacja francuska od Napoleona obra aj cego ambasador w pa stw, kt rym zamierza wyda wojn , po genera a de Gaulle'a, kt ry celowa w sztuce odmowy u ci ni cia d oni rozm wcy na jesieni 2003 roku publiczna manifestacja niech ci prezydenta Busha do spotkania z kanclerzem Schroederem, wzmocniona nieoczekiwanym przyj ciem przez niego w Bia ym Domu drugorz dnego polityka niemieckiej opozycji, co prasa niemiecka uzna a za przejaw "wojny dyplomatycznej"; Takie intencjonalne dzia anie nie jest gaf , nie ma cech osobistych i nigdy nie wynika z nieumiej tno ci panowania nad w asnymi emocjami; jest precyzyjnym przes aniem wys anym j zykiem protoko u dyplomatycznego.

4 Zdecydowanie cz ciej protok s u y celom pozytywnym. Raczej amortyzuje r nice, ni je pog bia, i sk ania do szybkiego rozwi zywania napotykanych w przebiegu spotka lub wizyt osobisto ci obcych nowych i nieznanych problem w, cz sto wynikaj cych z r nic kulturowych, co wymaga szczeg lnej uprzejmo ci po czonej ze zdrowym rozs dkiem. Protok dyplomatyczny u atwia jednocze nie wyra enie szacunku pa stwom (precedencja, ceremonia ) i najog lniej m wi c harmonijne u o enie stosunk w mi dzy ich przedstawicielami (etykieta, dobre maniery). We wsp czesnym znaczeniu termin protok oznacza kodeks uprzejmo ci, kt ry czy dyplomatyczne formy, ceremoni i etykiet . Nale y zawsze mie na uwadze, e poj cia protoko u, ceremonia u i etykiety nie s r wnoznaczne, cho w wielu przypadkach mog si na siebie nak ada : Protok reguluje stosunki mi dzy pa stwami i ich przedstawicielami, Ceremonia s u y organizacji uroczysto ci oficjalnych, szczeg lnie pa stwowych, Etykieta za jest przestrzeganiem sposobu zachowania i ubioru w sytuacjach publicznych.

5 Te regu y i zwyczaje zmieniaj si stosownie do demokratyzacji i rozwoju tendencji uproszczenia zasad wsp ycia. Chocia zachowania ceremonialne powinny najlepiej odda g bi szacunku, protok dyplomatyczny ewoluuje wraz z rozwojem wiata, rezygnuje z form anachronicznych i atwo dostosowuje si do potrzeb czas w (nowe rodki transportu, znaczenie oprawy prasowej, wymogi bezpiecze stwa). Protok dyplomatyczny (wyk ad monograficzny, r. akad. 2012/2013) Strona 3 z 61 Historia protoko u dyplomatycznego Pocz tki obecnego porz dku protokolarnego wi si z dworami monarszymi redniowiecznej Europy. Poselstwa podr owa y do monarch w, by w imieniu swych w adc w zawiera sojusze, prosi o pok j lub proponowa ma e stwa dynastyczne. Spos b, w jaki by y przyjmowane przez w adc , wynika ze zwyczaj w dworskich; w zasadzie nie czyniono r nicy mi dzy obcymi pos ami i dostojnikami w asnego pa stwa.

6 W staro ytno ci oczywi cie te istnia y elementy tego, co dzi nazwiemy protoko em dyplomatycznym: w Grecji pos ami byli kap ani albo wybitni obywatele (filozofowie, politycy) jako symbol swojej funkcji nosili ga zk oliwn zwie czon dwoma w ami, posiadali listy uwierzytelniaj ce w postaci z czonych glinianych tabliczek ( diploma ), a tak e instrukcje post powania. Zniewa enie pos a zniewa a o w adc , kt ry pos a wys a ; w Rzymie pocz tkowo dyplomacj zajmowali si kap ani specjalne kolegium Fecja w, sk adaj ce si z 20 cz onk w, kt remu przewodniczy urz dnik pater patratus. W okresie republiki kap an w zast pili wieccy dyplomaci, zwani legati, symbolem ich funkcji by z oty pier cie , kt ry uprawnia do bezp atnych podr y i diet.

7 Pos ami przybywaj cymi do Rzymu opiekowa si magister officiorum, mistrz ceremonii. Pos owie w zale no ci od zamiar w wobec pa stwa wysy aj cego albo byli traktowani z honorami, albo trzymani o chlebie i wodzie. Pierwszy zapis, kt ry mo na uzna za wyr nienie obcych pos w po r d innych osobisto ci przyjmowanych na dworze, sporz dzi cesarz bizanty ski Konstantyn VII Porfirogeneta (905 959). Jego rozprawa O ceremoniach dworu bizanty skiego (953) ukazuje, jak przepych dworu cesarskiego audiencji, bankiet w i dar w ma ostatecznie przekona obcych pos w o niezwyci onej pot dze pa stwa bizanty skiego. Ceremonia dworski by w uj ciu Konstantyna narz dziem polityki zagranicznej, co jest do dzi aktualne dla protoko u. Ten ceremonia , wbrew pozorom, nie jest li tylko pust zabaw.

8 Mia g bszy cel. Rytua mia umacnia idea taksis: niezmiennego, harmonijnego i hierarchicznego porz dku rzeczy . Ksi ga ceremonii w 153 rozdzia ach okre la wszystko: od sposobu zwracania si do innych po przepisow d ugo w os w na g owie basileusa. Protok dyplomatyczny (wyk ad monograficzny, r. akad. 2012/2013) Strona 4 z 61 Zanim jednak wykszta ci si wsp czesny protok europejski, kt ry sta si wzorem dla dyplomacji na ca ym wiecie, dwory europejskie musia y si zmierzy z w asn obyczajowo ci .. kiedy pod koniec XI wieku bizantyjska ksi niczka przyjecha a do Wenecji na sw j lub z do , okaza o si , ze je z otym widelcem. Biskup skarci j za niespo eczne zachowanie Powstawa o szereg dzie z zakresu savoir vivre u, niekt re przeznaczone dla szlachty, niekt re dla kleryk w, najs awniejszy obok cytowanego Hofzucht by traktat Erazma z Rotterdamu De civilitate morum puerillum z 1530 roku (130 wyda ), oraz Il Cortegiano Baldassara Castiglione (1528), jego polska parafraza stworzona przez ukasza G rnickiego ( Dworzanin ) cieszy a si mi dzynarodow s aw i sta a si podstaw cywilizowania dworu rosyjskiego za Piotra I.

9 Ka de pa stwo ustala o w asny ceremonia dworski i wyznacza o urz dnik w odpowiedzialnych za jego realizacj . We Francji by to pocz tkowo wielki szambelan (grand chambellan), ale gdy urz d ten sta si wy cznie godno ci tytularn , utworzono w tym celu funkcj Grand maitre des ceremonies. Na dworze brytyjskim by nim i pozostaje do dzisiaj lord szambelan (The Lord Chamberlain); w zwyczaju polskim obowi zki te pe ni sam marsza ek wielki koronny, maj c do pomocy jako zast pc marsza ka nadwornego. Kongres wiede ski i powstanie protoko u dyplomatycznego Protok dyplomatyczny ukszta towa si g wnie pod wp ywem tradycji francuskiej, kt ra najwcze niej wydzieli a go z ceremonia u dworskiego i uczyni a instrumentem polityki zagranicznej.

10 Nie dziwi to, gdy przypomnie , e klasyczny podr cznik dyplomacji Harolda Nicholsona okre la ca organizacj nowo ytnej s u by zagranicznej mianem "systemu francuskiego". Rozw j polityki zagranicznej wymaga uregulowa mi dzynarodowych. Zasadnicz rol w tym zakresie odegra kongres wiede ski, kt ry w 1815 roku po wojnach napoleo skich nakre li nowy porz dek polityczny w Europie oparty na poj ciu r wno ci suwerennych pa stw oraz stworzy podstawy nowego systemu mi dzynarodowego opartego na wsp lnym wypracowywaniu decyzji w drodze sta ych rokowa dyplomatycznych (system kongresowy). Aneks XVII do Aktu ko cowego kongresu wprowadzi : 1. ujednolicenie rang dyplomatycznych, aby umo liwi jasne wyznaczenie starsze stwa po r d dyplomat w i zr wnanie ich w przywilejach, Protok dyplomatyczny (wyk ad monograficzny, r.)