SENDĐKA ÜYELĐĞĐ VESENDĐKA ÜYELĐĞĐ VE UYGULAMA ...

1 261 SEND KA YEL VESEND KA YEL VESEND KA YEL VESEND KA YEL VE SEND KAL FAAL YETE KATILMA G VENCES N NSEND KAL FAAL YETE KATILMA G VENCES N NSEND KAL FAAL YETE KATILMA G VENCES N NSEND KAL FAAL YETE KATILMA G VENCES N N UYGULAMA KR T UYGULAMA KR T UYGULAMA KR T UYGULAMA KR T Prof. Dr. Fevzi DEM RProf. Dr. Fevzi DEM RProf. Dr. Fevzi DEM RProf. Dr. Fevzi DEM R** Sendikaya ye olup olmama zg rl (bireysel sendika zg r3l ), 2821 say l Sendikalar Kanunu ile 4688 say l Kamu G revlileri Sendikalar Kanununda (KGSK) zel olarak korunmu9 bulunmaktad r. 274 say l eski Kanunun 19 uncu maddesindeki d zenleme ile b y k oranda benzerlik g steren bu korumay , Sendika yelik G vencesi ve Sendikal Faaliyete Kat lma G vencesi ba9l klar alt nda incelemek m mk nd r. Ayr ca, her ba9l k alt nda, i9verenlere kar9 sa lanan g vencenin i9e giri9te, i9 ili9kisinin devam s resince ve hizmet s zle93mesinin feshinde incelenmesi uygun olur1.

2 A) SEND KA YEL K G VENCES A) SEND KA YEL K G VENCES A) SEND KA YEL K G VENCES A) SEND KA YEL K G VENCES 11113333 9e Giri9te 9e Giri9te 9e Giri9te 9e Giri9te Sendikalar Kanununa g re, i9 ilerin i9e al nmalar , belli bir sendikaya girmeleri veya girmemeleri veya belli bir sendikadaki yeli i muhafaza veya yelikten istifa etmeleri veya sendikaya girmeleri veya girmemeleri 9art na ba l tutulamaz. Toplu i9 s zle9melerine ve hizmet s zle9melerine bu h kme ayk r 9artlar konulamaz ( 31/1,2). KGSK da i9e giri9 ile ilgili bu konuda a k bir h k m bulunmamakla birlikte, bu h k mlerin ve genel h k mlerin k yasen uygulanabile3ce ini kabul etmek gerekmektedir (KGSK ). Esasen bu h k mler de kayna n , g n ve 4709 say l yasayla i9 i s zc yeri3 * Ya9ar niversitesi Hukuk Fak ltesi 1 Kr9..EYRENC , Sendikalar Hukuku, stanbul, 1984, vd.; , Sendikalar Hukuku, stanbul, 1995, vd. 262ne al 9anlar s zc n getiren Anayasa de i9ikli inden almaktad r2: al 9anlar ve i9verenler sendikalara serbest e ye olma ve yelikten serbest e ekilme haklar na sahiptir.

3 Hi kimse bir sendikaya ye olmaya ya da yelikten ayr lmaya zorlanamaz (4709 i9ik ,4,6). G r ld gibi, maddede i9 ilerin i9e al nmalar hi bir sendi3kaya girmemeleri yada yelikten istifa etmeleri yan nda, belli bir sendikaya girmeleri veya girmemeleri ko9uluna ba l tutulamayaca belirtilmek suretiyle bireyin olumlu (pozitif) sendika zg rl (sendika se me zg rl ) korunmak istenmi9tir. B ylece, i9verenlerin kendile3rine yak n (sar ) sendikalar kurdurarak, i9 ilerin hizmet akitlerine koyacaklar h k mlerle bu sendikalarda rg tlenmeye zorlanmalar nlenmek istenmi9tir3. yleyse, bireyin olumsuz (negatif) sendika zg rl n engelle3yecek; i9 inin herhangi bir sendikaya veya belli bir sendikaya girmesini yasaklayan yada i9 iyi yesi bulundu u sendikadan ayr lmaya zorlayan her t rl s zle9me h k mleri de ge ersiz (bat l) olacakt r (BK. 20)4. B yle olunca, toplu i9 s zle9melerine konulacak herhangi bir sendikaya ye olmayan sendikas z i9 ilerin al 9t r lamayacaklar h km ile s zle9meye taraf sendikaya ye olmayanlar n i9e al namayacaklar na ili9kin h k m ge ersiz say lacakt r5.

4 Ayn 9ekilde ngiltere de 1971 tarihli Industrial Relation Act ile kald r lan ve fakat 1974 y l nda Trade Union and Labour Relation Act ile tekrar kabul edilen; Amerika Birle9ik Devletlerinde eskiden ok geni9 bir UYGULAMA alan bulmu9 olan ve fakat sonralar Taft3 Hartley Act (1974) ile kald r lm 9 bulunan kapal i9yeri 9art (closed shop3clause) ile halen k smen uygulanan sendikal i9yeri 9art (union shop3clause) da T rk Hukuku i in h 3k ms z olacakt r6. Kapal i9yeri 9art ile i9yerine al nma veya i9ye3rinde kalabilmenin sadece toplu s zle9meye taraf sendikaya nceden ye olanlar i in m mk n olabilece i kararla9t r lmaktad r. Sendikal 2 RG, M k. 3 .EYRENC , ; , s. 211; R, Sendikalar Hukuku (Sendikalar), zmir, 2007, 4 .EYRENC , ; , ; R, Sendikalar, 5 .EYRENC , ; N. EL K, 9 Hukuku Dersleri.( 9 Hukuku D.), stanbul, 15.

5 B. 2000, ; R, Sendikalar, 6 Cahit TALAS, Sosyal Ekonomi, Ankara, 1976, ; N. EL K, 9 Hukuku D., 263i9yeri 9art ile ise, i9 ilerin i9yerine al nmalar veya i9yerinde kalabil3meleri i in, i9e al nmadan nce veya toplu s zle9menin y r rl e giri9inden itibaren belirli bir s re sonra s zle9meye taraf sendikaya ye olmalar kararla9t r lmaktad r7. Nihayet, i9e al nmalarda gerek hizmet s zle9melerine gerekse toplu i9 s zle9melerine konulacak bu t r h k mlerin ge ersiz say lma3s ndan ba9ka; i9verenlerin sanayide al 9an 16 ya9 ndan b y k i9 iler i in belirlenen asgari cretin br t tutar n n yar s nda az olmamak zere a r para cezas na mahkum olmalar ayr ca h k m alt na al nm 9 bulunmaktad r ( 59/3). 22223333 9 li9kisinin Devam S resince 9 li9kisinin Devam S resince 9 li9kisinin Devam S resince 9 li9kisinin Devam S resince 9 ili9kisi devam ederken, i9veren sendikal veya sendikas z i9 i3ler aras nda ayr m yaparak da sendika zg rl n zedeleyebilir.

6 Bunu engellemek i in, Sendikalar Kanununa bir h k m konmu9tur. Buna g re, i9veren, bir sendikaya ye olan i9 ilerle sendika yesi olmayan i9 iler veya ayr sendikalara ye olan i9 iler aras nda, i9in sevk ve da t m nda, i9 inin mesleki ilerlemesinde, i9 inin cret, ikramiye ve primlerinde, sosyal yard m ve disiplin h k mlerinde ve di er hususlara ili9kin h k mlerin uygulanmas .. bak m ndan bir ayr m yapamaz ( 31/3). Bu h k m, Kanunda 3449 say l yasayla yap lan bir de i9iklikle genel anlamda tekrar edilmi9 ; sendikaya ye olma veya olmama nedeniyle i9verenin yapaca her t rl ay r m engellenmek istenmi9tir. Ger ekten de i9 iler, sendikaya ye olmalar veya olmamalar dolay .. herhangi bir nedenle farkl muameleye tabi tutulamazlar ( 31/5). KGSK da ayn amac ta9 maktad r: Kamu i9vereni kamu g revlileri aras nda sendika yesi olmalar veya olmamalar nedeniyle bir ayr m yapamaz (KGSK ). B ylece, i9verenin e9it davranma borcu, sendika zg rl a s ndan hem genel anlamda hem de somut bir 9ekilde ortaya konmu9 olmaktad r8.

7 Bundan b yle i9veren, rne in sendikaya ye olduklar i in i9 ilere veya kamu g revlilerine cret zamm n veya ikramiyeyi vermeyecek olursa, belirtilen Kanun h k mlerine ayk r davranm 9 olacakt r9. 7 , Sendika Hakk , Tan nmas ve Kanuni Unsurlar , Ankara, 1962, ; N. EL K, 9 Hukuku D., ; R, Sendikalar, 8 Kr9..EYRECN , ; , 9 Kr9..EYRENC , ; , 264 Bununla birlikte, i9verenin i9 iler aras nda sendikal olup olmad klar na bakmaks z n e itim, k dem gibi objektif nitelikleri ve beceriklilik, al 9kanl k gibi s bjektif nitelikleri g z n nde tutarak zellikle cret, prim gibi al 9ma ko9ullar nda farkl l klar yaratmas , onun e9it davranma borcuna bir ayk r l k olu9turmayacakt r10. Nitekim, Yarg tay da, g rd kleri i9in zelli i ve g sterdikleri liyakat sebebiyle elektrik i9letmesinde ba9kaca emsali olmayan iki i9 inin cretlerine zam yap lmas n , e9itsizlik yaratmak ve toplu i9 s zle9mesini akdeden i9 i kurulu9unu zay flatmak olarak nitelendirmemi9; bu nedenle di er i9 ilerin toplu i9 s zle9mesi gere i bu zamm n kendilerine de uygulan3mas n isteyemeyece ini h kme ba lam 9t r11.

8 Bunun gibi, i9veren sendikal ve sendikas z i9 iler aras nda herhangi bir ayr m yapamamakla birlikte, cret, ikramiye, prim ve paraya ili9kin sosyal yard m konular nda toplu i9 s zle9mesi h k mleri sakl d r ( 31/4). B ylece, hizmet s zle9mesi ile sendikal 3sendikas z ayr m n n yap lamayaca hallerde, toplu i9 s zle9mesi ile bunun m mk n olaca anlat lmak istenmi9tir12. Bu h km n, 2822 say l yasada yer alan toplu i9 s zle9mesinin h k mlerinden taraf i9 i sendikas n n yeleri yararlan r h km ne de uygun oldu una ku9ku yoktur (2822 md. 9). Bunun sonucu, sendikan n imzalad toplu i9 s zle9mesinden sadece yelerini yararland rma olana yarat lm 9 olmaktad r. Esasen dayan 9ma aidat deyen i9 iler d 9 nda, toplu i9 s zle9mesinin sadece yelere uygulanmas da do ru bir z md r. nk , sendikaya ye olman n k lfetine katlanm 9, toplu g r 9me s recinin heyecan n ya9am 9 ve belki de grev3lokavt riskine at lm 9 bir grubun elde etti i sonu tan, bu risklere katlanmayanlar n yararlan3mas adil ve hakl bir sonu olamaz.

9 Bu nedenle, toplu i9 s zle9mesi ile kazan lan haklar n sendikas z i9 ilere uygulanmamas n istemek nor3maldir13. Ancak i9veren, sendikas z i9 ilere toplu i9 s zle9mesinin 10 N. EL K, 9 Hukuku D., ; .EYRENC , ( ); 11 9 HD, , , ( , No: 1, ncelemesi); , ; Ayn do rultuda , , , 9veren D., Temmuz31987, ; , , , KAMU3 I , 12 N. EL K, Kolektif 9 Hukuku, Sendikalar, , stanbul,1970, vd.; , ; , Sendikalar Hukuku, Ankara, 1992, 13 E. NCE, Toplu 9 Hukuku, stanbul, 1984, Bununla birlikte, Yarg tay n aksi y nde kararlar da bulunmaktad r. Buna g re, sendika taraf ndan s zle9meyle getirilen haklar n sendikas z i9 ilere uygulanmamas istemi hukuka ayk r d r . 9 HD, , , , T ba C3/1, ; UZMAN, Vaka Metodu ile 265sadece cret, ikramiye, prim ve paraya ili9kin sosyal yard m h k m3lerini uygulayamayacakt r. Bunun d 9 nda, toplu i9 s zle9mesinin al 93ma s relerine, disipline ve cretli izin gibi di er konulara ili9kin h k mlerini sendikas z i9 ilere de uygulanmak zorundad r.

10 Bu, i9vere3nin e9it davranma borcunun bir gere idir ( 9 K. ). Bundan ba9ka, hizmet s zle9mesinin devam s resince, i9in ve i9yerinin i9veren taraf ndan tek yanl olarak de i9tirilmesi de, sendika zg rl n zedeleyecek nitelikte olabilir. Ger ekten, bilindi i gibi i9veren, i9 inin s zle9me ile saptanan i9ini, onun r zas n almad k a tek yanl olarak de i9tiremez. Ayn 9ekilde, i9verenin birden ok ba ms z i9yerinin bulundu u hallerde de, bunlardan birinde al 9t r lmak zere i9e al nan i9 inin, di er i9yerinde al 9t r labilmesi i in de r zas n n al nmas gerekir14. 4857 say l 9 Kanunu bu konuda da zel bir h k m getirerek yap lacak i9 veya i9yeri de i9ikli inin nceden i9 iye yaz l olarak bildirilmesini ve yine i9 inin r zas n n yaz l olarak al nmas n 9art ko9maktad r. Buna g re, i9veren i9 s zle9mesiyle veya i9 s zle9me3sinin eki niteli indeki personel y netmeli i ve benzeri kaynaklar yada i9yeri uygulamas yla olu9an al 9ma ko9ullar nda esasl bir de i9ikli i ancak durumu i9 iye yaz l olarak bildirmek suretiyle yapabilir.