Ulaşım Hizmetlerinin Ekonomik Kalkınma Üzerine Etkisi

1 Ula m Hizmetlerinin Ekonomik Kalk nma zerine Etkisi H. Tuba ERDO AN z Ula m, bir lkenin Ekonomik kalk nmas nda nemli bir yer tutan bir hizmet sekt r d r. Yaratt d sall klar, maliyetleri ve fiyatlama politikalar , zellikle sosyal devlet ve kamu yarar a s ndan devletin sekt rdeki d zenleyici fonksiyonunu artt rmaktad r. Ula m, karayolu, demiryolu, denizyolu (i suyolu ula m d hil), havayolu ve boruhatt olmak zere 5 alt sekt rden olu ur. Her ula m alt sisteminin etkinlik alan vard r. Geli mi lkeler ve T rkiye a s ndan ula t rma politikalar ula m n teknik zellikleri dikkate al narak irdelenmi tir. Anahtar Kelimeler: Ula m Alt Sekt rleri, Fiyatland rma, D sall klar, Ekonomik Kalk nma, Ula m Planlamas ve Devlet. The Impact of Transportation Services on Economic Development Abstract Transportation is a service sector which has one of the most important places at the economic development of a country.

2 The externalities which it generates, its costs and pricing policies increase the regulatory function of the state in the sector in terms of especially social state and public utility. Transportation has five sub-sectors. These sub-sectors consist of road transport, railroad transport, sea transport (icluding inland water transport), air transport and pipeline transport. Every transportation sub-system has efficiency areas. Transportation policies has been examined by taking into account the technical features of transportation in terms of developed countries and Turkey. Keywords: Transportation Sub-Sectors, Pricing, Externalities, Economic Development, Transportation Planning and State. DOI: Dr., stanbul Geli im niversitesi retim yesi, E-posta: H. Tuba Erdo an Sayfa/Page | 188 G SBD Cilt: 3 Say : 1 Nisan / April 2016 Giri Ula t rma; bir st ba l k olarak, toplumlar n yap s na g re ekillenen ve ayn zamanda geli tirilen ara larla ve yaratt faaliyet alan ile de toplumlar n yap s n etkileyen bir hizmet sekt r nitesidir.

3 Buradan hareketle, ekonomide nemli parametrelerden biri olan ula m sekt r n n kalk nmada etkin bir ara olarak kullan lmas kadar, geli en konjonkt rle uyum sa layan yap er evesinde bir ara olarak kullan lmas da m mk n olmaktad r. Bu al mada, Geli mekte Olan lkeler ile geli mi devletlerin konumlar kar la t r ld nda devletin ula m politikalar n ve planlar n ne ekilde organize ettikleri, ula m n kalk nmadaki fonksiyonu g r lecektir. Bununla birlikte, ula m n kendine zg do as ve sosyal refah i in belirlenen fiyat politikalar , d sall klar gibi konularda devletin fonksiyonu, k rsal kesim ile kentsel kesim aras ndaki i levsellik, Ekonomik ve politik fonksiyonlar, b lgesel de il ulusal kalk nman n gereklili i bu al mada ne kan konulard r. Bu noktada T rkiye deki ula m politikalar , be y ll k kalk nma planlar e li inde incelenerek, ula m sekt r n n ekonomi i indeki de i en fonksiyonu ile birlikte irdelenmeye al lacakt r.

4 Al man n ilk b l m nde ula m kavram , ula m sekt r n n zellikleri, d sall k boyutu ele al nacakt r. kinci b l mde Ekonomik kalk nma kavram ve nc b l mde ula m sekt r n n Ekonomik kalk nmadaki y nlendirici Etkisi incelenecektir. D rd nc b l mde de T rkiye deki ula t rma politikalar n n Ekonomik kalk nma zerine Etkisi ele al nacakt r. al ma, ilgili ula m politikalar n n ele al n p T rkiye a s ndan uygulamalar n de erlendirilmesiyle sonu land r lacakt r. ER EVE IM KAVRAMI Ekonomilerde tar m ve sanayi sekt rlerinin yan nda bir di er retim sekt r olan hizmet sekt r n n kapsam na, bankac l k ve sigortac l k gibi mali hizmetler, karayolu-havayolu-denizyolu gibi ula m hizmetleri, e-posta-telefon-uydu gibi ileti im hizmetleri ile turizm ve e lenceyi de i eren alt sekt rler girmektedir1. Bir hizmet sekt r birimi olan ula m; lke 1 David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, England: McGraw-Hill Book Company, 4th ed.

5 , 1994, Ula m Hizmetlerinin Ekonomik Kalk nma zerine Etkisi Sayfa/Page | 189 G SBD Cilt: 3 Say : 1 Nisan / April 2016 ekonomilerinde tarih boyunca g da, s nma, bar nma gibi ba l ca ihtiya lar n yan nda nemli bir rol stlenmi tir. Ula m, Pegrum a g re2; insanlar n ve mallar n bir yerden di er bir yere hareketi ve dolay s yla yer ve zaman faydalar n n bir yarat c s eklinde tan mlan rken, Saat io lu da3; ula m , Ekonomik a dan, insan ihtiya lar n tatmin etmek i in insanlar n ve mallar n yer ve zaman bak m ndan fayda yaratacak ekilde yer de i tirmesini sa layan bir hizmettir. eklinde tan mlam t r. Buna g re, ula m; genel olarak, insanlar n, mallar n ve hizmetlerin iki nokta aras nda bir yerden di er bir yere ta nmas nda yer ve zaman faydas sa layan bir unsur eklinde tan mlanabilir. Ula m alt sistemleri ise, karayolu, demiryolu, denizyolu (i suyolu ula m d hil), havayolu ve boruhatt ula m ndan olu maktad r.

6 Ula m, gerek birbiriyle gerekse tar m ve sanayi sekt rleriyle yak n derece ba lant l olmas nedeniyle de lke ekonomisinin motoru konumundad r. Bu noktada ula t rma; Ekonomik , sosyal, siyasi, askeri, toplumsal ve evre boyutlar olan ve ayr ca kataliz r olarak fonksiyonla t r ld nda, ekonomiye ivme kazand rarak Ekonomik kalk nman n sa lanmas nda kullan labilen nemli bir ara t r. Dolay s yla, ticaret ve ula m, birbirleriyle i i e ge mi ve birbiriyle kar l kl ili ki i inde olan iki ekonomi nitesidir. Ula m talebinin artmas nda ve ula m sistemlerinin geli mesinde ticaret ba at bir rol oynam t r. Elbette ula m sistemlerinin geli mesinde ticaretin i levselli i ve fonksiyonu kadar, ulusal ve uluslararas dinamiklerin de bir b t n olarak hem ticaretin geli mesinde hem de ula m sistemlerinin geli mesinde etkin oldu u s ylenebilir.

7 Nitekim, tarihsel olarak bak ld nda, t m ula m alt sistemlerinin, esasen Sanayi Devrimi sonras nda h zla geli en kapitalist sistemin pazar ihtiyac nedeniyle daha da geli me kaydetti i g r lmektedir. G n m z ekonomileri a s ndan bak ld nda; ula t rma sekt r n n Ekonomik , politik ve sosyal fonksiyonlar son derece nemlidir. Ula m n Ekonomik fonksiyonlar u ekilde zetlenebilir: 1) Genel olarak bir ara r n olan ula t rma sekt r n n Ekonomik fonksiyonu; reticiler ile t keticiler aras ndaki zamansal ve mek nsal bo luklar kald rmakt r4. retim s re lerinde kullan lan 2 Dudley F. Pegrum, Transportation Economics and Public Policy, : Richard D. Irwin INC., 3rd ed.,1973, 3 Cem Saat io lu, Ula t rma Sistemleri ve Politikalar T rkiye-Avrupa Birli i Uygulamalar , Ankara: Gazi Kitabevi, 2006, 4 , Transport and Public Policy, London: George Allen & Unwin Ltd.

8 , 1964, H. Tuba Erdo an Sayfa/Page | 190 G SBD Cilt: 3 Say : 1 Nisan / April 2016 kaynaklar biraraya getiren ara lar sunmak ve nihai r nlerin piyasalara giri ini sa layarak,.al c lar ile sat c lar ay ran zaman ve mekan bo luklar aras nda k pr kurmak zaman ve mekan faydas yaratmaktad r5. nsanlar n ve mallar n istenildi i zamanda istenildi i yerde bulundurulmas , ula m n sa lad en nemli zaman faydas d r. Dolay s yla ula t rma sekt r , bu y n yle mallar n ve hizmetlerin retim s re lerinin bir par as olup, bu fonksiyon sayesinde, k y ile kent aras nda retim-da t m-t ketim ekseninde retici ve t ketici merkezler birbirine ba lanmaktad rlar. Nitekim Tekeli ve lkin6, bir karayolunun yap lmas yla daha nceden ge imlik bir zirai retim i inde bulunan bir y renin, milli veya milletleraras pazara ba lanarak, pazar i in ihtisasla m zirai retime ge ilebilece ini ifade etmi lerdir.

9 2) Bir di er Ekonomik fonksiyon ise, retim s recinin t mleyeni olan ula m giderlerinin toplam maliyetler i inde yer almas ndan t r , ta ma sisteminde yap lacak bir iyile tirmenin ula m maliyetini ve dolay s yla birim maliyetleri de azaltmas , faydal olan Ekonomik kaynaklar n etkinli ini artt r p nihai r n n maliyetini de azaltacak olmas d r. Bu da, fiyatlar n istikrar na yard mc olur. Hammadde merkezleri ile retim merkezleri aras nda daha h zl ve maliyet d r c bir ba lant n n kurulmas sonucunda, retim merkezleri hammadde kaynaklar n n etraf nda yo unla arak toplu retimin yap lmas n ve b ylece birim maliyetlerin d mesini sa lar, yeni retim merkezleri ve pazarlar ortaya kt i in de Ekonomik geli me h zlan r ve b lgenin ya am standard y kselir7. zellikle de, Geli mekte Olan lkeler a s ndan, maliyet ve fiyat konular Ekonomik dengeler itibariyla son derece nemlidir.

10 Nitekim demir cevheri, petrol, imento, tar msal r nler gibi kitle nakliyatlar nda toplam maliyetler i indeki ula m maliyetinin y ksekli i, geli mekte olan lkelerdeki mevcut sanayi a s ndan ula m maliyetlerini n plana karmaktad r. 3) Ayr ca, ula t rma sekt r n n, mallar n ve hizmetlerin retim s recinin bir par as olmas ndan dolay , end strileraras ileri ve 5 Pegrum, , 6 lhan Tekeli, Selim lkin, Cumhuriyetin Harc Modernitenin Altyap s Olu urken, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yay nlar , , 2004, 7 Berna Dengiz, Fevzi Kutay, smet Duman, T rkiye de ve Avrupa Birli i lkelerinde Demiryollar , 2. Ulusal Demiryolu Kongresi, stanbul, 15-16-17 Aral k 1997, Ula m Hizmetlerinin Ekonomik Kalk nma zerine Etkisi Sayfa/Page | 191 G SBD Cilt: 3 Say : 1 Nisan / April 2016 geri ba lant lar n da bir arac oldu u ortaya kmaktad r.