Yeni Gelişen Planlama Yaklaşımları Çerçevesinde …

1 Yeni Geli en Planlama Yakla mlar er evesindeAk ll Yerle me Kavram ve Temel lkeleriThe Concept of Smart Settlement and Basic Principles in theFramework of New Developing Planning ApproachesSerkan SINMAZU rban environment, natural environment and energy require-ments are growing in the face of increasing population, urban-ization rates and consumption factors. At the same time, new technologies also bring innovation to urban life and process of urban design. Based on this, since the 1990s, new planning ap-proaches and initiatives (greencity, ecocity, liveable city, digi-tal city, smart city initiatives etc.) have been improved to mi-nimise the negative effects of cities on nature and humans, to reduce the pressure of population and urbanization and create effective and liveable cities. The term Smart City is a new, ever-developing concept. Although there is not a clear defini-tion yet, it exists within different scenarios of urban develop-ment. The concept of Smart Settlement reflects the idea of urban reconstruction that makes cities better for humans and nature.

2 The purpose of this study is to explain the smart settle-ment in a comprehensive manner and reveal the principles of smart settlement within the framework of the current plan-ning approach and various ld z Teknik niversitesi, ehir Ve B lge Planlama B l m , stanbulYildiz Technical University, City and Regional Planning, Istanbul, vuru tarihi: 28 Haziran 2013 (Article arrival date: June 28, 2013) - Kabul tarihi: 28 Ekim 2013 (Accepted for publication: October 28, 2013) leti im (Correspondence): Serkan SINMAZ. e-posta (e-mail): 2013 Y ld z Teknik niversitesi Mimarl k Fak ltesi - 2013 Y ld z Technical University, Faculty of ArchitectureArtan n fus, kentle me oran ve t ketim unsurlar kar s nda kentsel evre, do al evre ve enerji sorunlar b y mektedir. Ayn zamanda geli en teknoloji ise kentsel ya am ve kentsel tasar m s recine yenilikler getirmektedir. Buna dayanarak 90 l y llardan itibaren, kentlerin do a ve insan zerinde b rakt k-lar negatif izlerin minimuma indirilmesi, n fus ve kentle me bask s n n kald r labilmesi, daha verimli, ya an l r kentler i in yeni Planlama yakla mlar ve e itli giri imler (ye il kent, eko-kent, ya anabilir kent, dijital kent, ak ll kent giri imleri vb.)

3 Geli tirilmektedir. Ak ll kent bir ok yakla m n temel nite-liklerini i inde bar nd ran yeni geli en bir kavram olarak ne kmaktad r. Hen z genelle mi net bir tan m bulunmamakla birlikte farkl kentsel geli me senaryolar kapsam nda ele al -nan bir niteleme olarak g ndemdedir. Ak ll yerle me kavram temelinde kentlerin do a ve insan i in maksimum verimlilik sa layacak ekilde yeniden yap land r lmas d ncesini yan-s tmaktad r. Bu al ma ak ll yerle me kavram n n kapsaml bir ekilde a klanmas n , bu kapsamda geli tirilen g ncel planla-ma yakla m ve e itli giri imler er evesinde ak ll yerle me ilkelerinin ortaya konmas n ama lamaktad / ARTICLEMEGARON 2013;8(2):76-86 DOI: LT VOL. 8 - SAYI NO. 277C LT VOL. 8 - SAYI NO. 2 Giri 20. yy n son yar s bir ok kentin canl l k ve kalitesi-nin nemli l de d ne sahne olmu tur. B y yen kentsel arazi ile birlikte merkez d nda geli en kentsel fonksiyonlar, h zla geli en toplu konut b lgeleri yo un, sanc l bir sosyal, ekonomik ve fiziksel par alanma pers-pektifleri ortaya koymu kentsel yay lma olarak bi-linen 20.

4 Yy fenomeni 21. yy da d zeltilmesi gereken yap l bir evre b rakm t r. H zla artan d nya n fusu ve kentle meye ko ut olarak daha fazla enerji ihtiyac ve ekonomiye dayal k resel rekabet insan do as na ayk r ya am alanlar n ve evresel deformasyonu artt rmaya devam e g re arazi ve kaynaklar n savurganca kulla-n m neticesinde, d nya n fusunun b y k bir k sm n bar nd ran kentlerde ka n lmaz olarak sorunlar gide-rek yo unla acak, bu durum toprak, su ve enerji kay-naklar n n yo un kullan m n , altyap deformasyonunu, sa l k sorunlar n , sosyal ve ekonomik e itsizlikleri art-t racakt 15 y l nce kaleme al nan bu durum g n -m zde de ge erli olmakla birlikte, 20 y l sonras i in, 2 milyar n fus art , %70 e varacak kentle me oran , ge-li mekte olan lkelerdeki km kent arazisinin km ye ta naca ve bu geli me e ilimine k - k ve orta l ekli kentlerinde kat laca tahminleri,4,5 yerle melerin yeniden yap lanmas bak m ndan nemli gerek eler olarak ortadad d nya y zeyinin %2 sini kapsad.

5 Sera gazlar n n nemli bir miktar ile birlikte d nyadaki top-lam karbondioksit miktar n n %80 ini a a kard ve bu emisyonlar n %75 ini enerji kullan m n n sa lad 6 hesaba kat ld nda, kentsel geli menin enerjiye dayal y netim ve enerji destekleri i in yap lacak ak ll se im-lerle ele al nmas evresel gelece imiz bak m ndan kri-tik bir rol oynayacak, bu tarz m dahaleler daha ya a-nabilir, verimli ve s rd r lebilir ya am alanlar olarak geri d nedenle son y llarda Planlama g ndeminde yer edinen ak ll geli me stratejilerinin yerle meler zelin-de irdelenerek Planlama ve tasar m s recine entegre edilmesi nem ta maktad r. 1990 l y llar n ba nda yeni kentle me hareketi (New Urbanism) ile ba laya-rak S rd r lebilir Kentler (Sustainable Cities), Ekolojik Kentler (Ecological Cities, Green Cities), Ak ll B y me (Smart Growth), Yava Kentler (Slow Cities), D k Karbon Kentler (Low Carbon Cities), Ya anabilir Kentler (Liveable Cities), Dijital Kentler (Digital Cities) ve Ak ll Kent Giri imleri (Smart Cities Initiatives) vb.

6 Adlar al-t nda geli en Planlama ve tasar m yakla mlar benzer kayg larla e itlenen z mler sunmaktad r. S zkonusu Planlama yakla mlar ndan ak ll kent giri imleri zel-le en yo un t ketim unsurlar kar s nda yerle meleri teknolojik uyum ve ekolojik duyarl l k er evesinde ye-niden de yaz nda 1990 sonras geli en Planlama yakla- mlar ve son y llarda geli tirilen ak ll kent giri imleri irdelenerek t m n kapsayabilecek ak ll yerle me kavram ortaya konmaktad r. T m yakla mlar n ince-lenmesi sonucunda ak ll yerle me ilkeleri ve lkemiz a s ndan s z konu kavram n nemi tart maya sunul-maktad ll yerle me kavram temelinde kentlerin do a ve insan i in maksimum verimlilik sa layacak ekilde ye-niden yap land r lmas d ncesini yans tmakta,8 kav-ram do rultusunda kentlerin geli imine kapsay c bir bak a s n n kat lmas ama lanmaktad r. nk n fus ve kentle menin giderek art na paralel olarak kentler gezegenimizin daha s rd r lebilir gelece i a s ndan b y k bir umut ll Yerle me Kavram Bu al ma ak ll geli me konseptini herhangi bir l ekten ba ms z ele ald i in ak ll kentsel geli me kavram ak ll yerle me terimi ile ifade edilmektedir.

7 Ancak ak ll yerle me terimi literat re hen z yerle -medi i i in kavram a rl kl olarak ak ll kent terimi ile a klanmaktad r. Bu nedenle ak ll yerle me kav-ram na yakla m m z ak ll kent terimi zerinden ele al nmaktad r. Ak ll kent terimi genellikle akademik ara t rmalar ve pazarlama konsepti olarak irketler taraf ndan kulla-n lm , ancak hen z net bir tan m ortaya konulmam -t r. Genel olarak ak ll kent teriminin a klanmas nda temel nitelik ne kmaktad r; Bunlar; evre ile dost-luk, ak ll y netim i in bilgi teknolojilerinin kullan m ve s rd r lebilir geli me ll kent vizyonu; ileti im ve otomasyon sistemleri-1 Neal, 2003, s. Y zy l n ba nda 1,6 milyar olan d nya n fusu 1970 y l na kadar 2 milyar artm , sonraki 40 y lda ise 3,3 milyar artrak g n m zde 6,9 milyara ula m , 2030 y l na kadar 8 milyar olaca tahmin edilmektedir (United Nations, 2004, s:4-5). Kentle me ise 2008 y l itibariyle ilk defa d nya ap n-da %50 yi a m , 2050 y l na ka-dar yakla k %70 olaca tahmin edilmektedir ( ).

8 3 Jenks, 1996, s. Suzuki vd., 2010, s. United Nations, 2004, s. Lugaric vd., 2010, s. Suzuki H. vd., 2010, s. Congress of the New Urbanism, 2001, Smart Growth Network, 2001, Environmental Protection Agency, 2001, Ecocity Builders, 2011, European Green Cities, 2001, Urban Task Force, 1999, Cittaslow International Charter, Beatley, 2000, s. Caragliu, 2009, , Fernandes vd., 2011, s. LT VOL. 8 - SAYI NO. 2nin (d mekan sensorlar , mobile terminaller, vb.) zel ve kamusal mekanlar ile entegrasyonu olarak a klana-bilirken, di er yanda ak ll teknolojilerin kente entegre edilerek tarihi kenti eko-dost ve enerji verimli yapma hedefini yans tmaktad r. Ye il enerji altyap s n n ( s ve elektrik reten g ne panelleri, ev r zgar t rbinleri, elektrikli ara arj istasyonlar , ak ll ebekeler ile ve-rimli enerji da l m ve kontrol vb.) sa lanmas yla ken-tin karbon ayak izinin azalt lmas n Lugaric vd. e g re ak ll bir kentin bile enleri; g veni-lir enerji ve su tedari i, kent ve ehirler aras verimli ula m, verimli kamusal idare, kamusal datalara 7/24 eri im, y ksek kalitede entelekt el sosyal sermaye, yar mac retici ve a k yerel ekonomi12 olarak ba ka yakla mda ise, Giffinger vd.

9 Ak ll kent teri-mini bir kentin bir ok alanda g sterdi i kabiliyet olarak tan mlamaktad r. Terim Planlama literat r nde hen z yayg n bir ekilde kullan lmamakla birlikte, detayda bir- ok faaliyet alan (end stri, e itim, kat l m, teknik, alt-yap vb.) er evesinde tan nmaktad r. rne in ekono-mik a dan ak ll kent terimi bir kenti ak ll end striler er evesinde ele almakta ve zellikle bilgi teknolojile-rinin i leyi s reci ile ilgili konulara odaklanmaktad Literat rde belirtilen s n rl d zeydeki tan mlara g re ak ll kent a rl kl olarak enerji verimlili ini g zetildi i ve bilgi teknolojilerinin kent hayat na aktar ld yerle -meleri i aret a klamalara ek olarak 1990 l y llar n ba nda geli en yeni kentle me ak m n takiben verimli kentsel arazi kullan m , sosyal ya am kalitesi, yerel ekonomi, do al kaynaklar n korunumu l tleri zerine kurgu-lanan kentle me yakla mlar da ak ll /verimli yer-le me kavram n n ap n geni letmektedir. 20. yy so-nunda Britanya da yo unluk, s rd r lebilirlik, entegre ula m, de i ken istihdam dokusu, geli memi b lgeler ve eski end stri alanlar na y n veren Urban Task Force kentsel r nesans i in kendi manifestosunu yay nla-m , ABD de ise ak ll b y me planlar yla bir ok eyalet daha geleneksel kent formunun geli imine uyum sa -lama abas i ine girmi rd r lebilir kentsel geli menin, dolay s yla ak l-l /verimli bir yerle menin, kent formu, arazi kullan m kararlar ve ula m ili kileri ile do rudan ba lant lar bulunmaktad r.

10 Bu kapsamda ne kan kent modelleri kendine yeterli kent ve kompakt kent formlar d r. Kendine yeterli kentler do al kaynaklar korumak ve ehirleri do ayla en uygun bi imde b t nle ecek ekil-de tasarlanmaktad r. S rd r lebilirli e ula man n yolu olarak; do a merkezli bir ya am tarz n benimseme-si, ekolojik bilin lili in artt r lmas ve bu sayede do al kaynaklar n t ketimini azalt lmas n g r Kompakt kent konsepti ise bir ok Avrupa kentinin y ksek yo unluklu geli me dokusundan ilham alm -t r. 1990 da Avrupa Komisyonu nun Green Paper on the Urban Environment ad nda yay nlad raporda ilk defa ileri s r len kompakt yerle me, kentsel yay lma-y nleyecek, kentsel a k mekanlar koruyacak, enerji t ketimini azaltacak, e itlilik ve canl l k i erecek bir yakla m olarak ortaya koyulmu Bu modelde kentlerin daha kompakt formlarda, daha y ksek yo- unluklu konut alanlar na, karma arazi kullan mlar na, y r nebilir eri im mesafelerine, toplu ula m sistem-lerine ve az enerji t ketimine olanak verecek bi imde yeniden tasarlanmas temel hedeflerdir.