7994 multidisciplin rl parkinson 20

1 Multidisciplinaire richtlijnZiekte van 109-03-11 12:00 ColofonMultidisciplinaire richtlijn Ziekte van parkinson ISBN 978-90-8523-211-7 2010 Bloem BR, Van Laar T, Keus SHJ, De Beer H, Poot E, Buskens E, Aarden W, Munneke M, namens de Centrale Werkgroep Multidisciplinaire richtlijn parkinson rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Centrale Werkgroep Multidisciplinaire richtlijn parkinson 2006-2010. Het gebruik van tekst en/of cijfers als toelichting of ondersteuning in artikelen, boeken, onderzoek of scholing en onderwijs is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.

2 Deze publicatie kan als volgt worden aangehaald:Bloem BR, Van Laar T, Keus SHJ, De Beer H, Poot E, Buskens E, Aarden W, Munneke M, namens de Centrale Werk groep Multidisciplinaire richtlijn parkinson 2006-2010. Multidisciplinaire richtlijn Ziekte van parkinson . Alphen aan den Rijn: Van Zuiden Communications, St Radboud, Afdeling Neurologie, via e-mail: Zuiden Communications 2122, 2400 CC Alphen aan den RijnTel.: 0172-476191E-mailadres: richtlijn is tot stand dankzij financi le steun van ZonMw binnen het programma Kennisbeleid Kwaliteit Curatieve zorg (KKCZ) dat was gestart in opdracht van het ministerie van 209-03-11 12:003 SamenstellersProf.

3 Dr. Bloem Dr. T. van LaarMw. dr. KeusDr. H. de BeerMw. drs. E. Poot Prof. dr. E. BuskensMw. drs. W. AardenDr. M. Munneke Namens de Centrale Werkgroep Multidisciplinaire richtlijn parkinson 2006-2010 Medewerking en autorisatieDe volgende verenigingen hebben medewerking verleend aan de totstandkoming van de richtlijn en hebben deze geautoriseerd (in alfabetische volgorde): Beroepsvereniging van Specialisten ouderengeneeskunde (voorheen verpleeghuis-arts) en Sociaal Geriaters (Verenso, voorheen NVVA) Koninklijke Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Apothekers (KNMP) Centraal Begeleidingsorgaan/Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg (CBO)(autorisatie niet van toepassing) Landelijk Expertisecentrum Verpleging & Verzorging (LEVV) Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG)* Nederlands Instituut van Psychologen, sectie neuropsychologie (NIP)

4 Nederlandse Vereniging van Di tisten Nederlandse Vereniging voor Ergotherapie (NVE) Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (NVKG) Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF) Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers (NVMW) Nederlandse Vereniging voor Neurochirurgie (NVVN) Nederlandse Vereniging voor Neurologie (NVN) Vereniging van Oefentherapeuten Cesar en Mensendieck (VvOCM) Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) Nederlandse Vereniging voor Radiologie (NVvR) Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen (VRA) Nederlandse Vereniging voor Seksuologie (NVVS) Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA) parkinson Vereniging Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland, afdeling Neuro & Revalidatie (V&VN, N&R)*Alleen van toepassing op de algemene aanbevelingen en de specifiek voor de huisarts bedoelde aanbevelingen.

5 Het NHG ontwikkelt een NHG-Standaard parkinson die is afgeleid van deze multidisciplinaire richtlijn en ter autorisatie zal worden voorgelegd aan de Autorisatie Commissie van het 309-03-11 12:00M U L T I D I S C I P L I N A I R E R I C H T L I J N ZI E K T E V A N P A R K I N SoN4 InitiatiefRichtlijnconsortium Nederland Werkgroep ParkinsonBas Bloem, voorzitter Werkgroep ParkinsonTeus van Barneveld, CBOErik Buskens, NVTAGLex Goudswaard, NHGElse Poot, LEVVHub Wollersheim, KWAZOR ichtlijnconsortium NederlandTon van Balkom, voorzitter Werkgroep Angst & DepressieTeus van Barneveld, CBOBas Bloem, voorzitter Werkgroep ParkinsonJoke van den Bogert, VIKCH erry in den Bosch, LEVVErik Buskens, NVTAGAart Eliens, V&VN,Liselot van Erven, NVvCJannes van Everdingen, voorzitterEva Fischer.

6 TrimbosLex Goudswaard, NHGBart Jeroen Heesen, OrdeLourens Henkelman, TrimbosMarleen Hermens, NVvPArno Hoes, voorzitter Werkgroep HartfalenCarel Hulshof, NVABP eter Niesink, NVvPElse Poot, LEVVIvo van Schaik, NVvNAtie Schipaanboord, NPFCM artine Versluijs, NPFCCees van Vliet, NVABHub Wollersheim, KWAZOP hilip van der Wees, 409-03-11 12:005 InhoudsopgaveVoorwoord 9 Samenstelling van de verschillende werkgroepen 111. Inleiding Aanleiding voor de nieuwe richtlijn Ziekte van parkinson Ziektelast veroorzaakt door de ziekte van parkinson (ZvP) 302. Op evidentie gebaseerde aanbevelingen voor diagnostiek en behandeling Diagnosestelling ziekte van parkinson Accuraatheid diagnosestelling.

7 Klinisch onderzoek versus 35 Accuraatheid van de diagnose gesteld door een klinisch expert Accuraatheid aanvullende diagnostiek door nucleair onderzoek Accuraatheid van een MRI-scan Accuraatheid levodopa- en apomorfinetest als diagnostische challenge Accuraatheid van presymptomatische biomarkers reuktest, 45 obstipatie en Rapid Eye Movement (REM)-slaapgedragsstoornissen) in het voorspellen van de Accuraatheid van transcrani le echografie Genetische diagnostiek Volgorde bepaling van diverse onderzoeken Wat is de optimale follow-upfrequentie ter controle van de 53 diagnose ZvP?

8 Wat is de waarde van neuropsychologisch onderzoek bij de ZvP? Medicamenteuze behandeling van de motorische symptomen in de 60 ongecompliceerde fase van de Effectiviteit van levodopa in de ongecompliceerde fase van de ZvP Effectiviteit van dopamineagonisten in de ongecompliceerde fase 64 van de Effectiviteit van mono-amino-oxidase-B-remmers (MAO-B) in de 67 ongecompliceerde fase van de Effectiviteit van amantadine in de ongecompliceerde fase van de ZvP Effectiviteit van levodopa met gereguleerde afgifte in de 70 ongecompliceerde fase van de Effectiviteit van b tablokkers bij de behandeling van een 72 Parkinsontremor in de ongecompliceerde fase van de Effectiviteit van anticholinergica in de ongecompliceerde fase van 73 de 509-03-11 12.

9 00M U L T I D I S C I P L I N A I R E R I C H T L I J N ZI E K T E V A N P A R K I N Effectiviteit van dopamineagonisten versus levodopa in de 74 ongecompliceerde fase van de Effectiviteit van MAO-B-remmers versus dopamineagonisten in 75 de ongecompliceerde fase van de Welke medicamenteuze behandelingen en in welke volgorde zijn 77 het meest effectief bij de behandeling van de ZvP in de ongecompliceerde fase? Medicamenteuze behandeling van de motorische symptomen in de 79 gecompliceerde fase van de ZvP Medicamenteuze behandeling van wearing off Effectiviteit van levodopa met gereguleerde afgifte in de 80 gecompliceerde fase van de Effectiviteit van adjuvante dopamineagonisten in de gecompliceerde 83 fase van de Effectiviteit van adjuvante MAO-B-remmers in de gecompliceerde 85 fase van de Effectiviteit van adjuvante catechol-O-methyltransferaseremmers 87 (COMT-)

10 In de gecompliceerde fase van de Effectiviteit van adjuvante dopamineagonisten versus adjuvante 90 MAO-B-remmers in de gecompliceerde fase van de Effectiviteit van adjuvante dopamineagonisten versus adjuvante 90 COMT-remmers in de gecompliceerde fase van de Effectiviteit van adjuvante dopamineagonisten versus amantadine 91 in de gecompliceerde fase van de ZvP Medicamenteuze behandeling van peak-dose dyskinesie n Effectiviteit van adjuvante behandeling met amantadine in de 92 gecompliceerde fase Medicamenteuze behandeling van onvoorspelbare motorische responsfluctuaties Effectiviteit van apomorfine-injecties en -infusies in de 94 gecompliceerde fase van de Effectiviteit van levodopa met continue duodenale afgifte in de 98 gecompliceerde fase van de Welke medicamenteuze behandelingen en in welke volgorde zijn 100 het meest effectief bij de behandeling van de ZvP in de gecompliceerde fase?