Multidisciplinaire Richtlijn - NVAVG

1 Multidisciplinaire Richtlijn Probleemgedrag bij volwassenen met een verstandelijke beperking Initiatief nemende beroepsvereniging Nederlandse Vereniging van Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten ( NVAVG ) In samenwerking met Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW), Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE), Ergotherapie Nederland (EN), Ieder(in), KansPLus, Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), Nederlandse Vereniging van Apothekers voor Verstandelijk Gehandicapten (NVApVG), Nederlandse Vereniging voor Gezondheidszorgpsychologie (NVGzP), Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF), Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO), Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP), Sien, Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN). 1 Colofon Initiatief Nederlandse Vereniging van Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten ( NVAVG ) Uitvoering Erasmus MC In samenwerking met Nederlandse Vereniging van Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten ( NVAVG ) Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW) Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) Ergotherapie Nederland (EN) Ieder(in) KansPLus Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) Nederlandse Vereniging van Apothekers voor Verstandelijk Gehandicapten (NVApVG) Nederlandse Vereniging voor Gezondheidszorgpsychologie (NVGzP) Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF) Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO) Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) Sien Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN)

2 Financiering Deze Richtlijn is gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De financier had geen invloed op de inhoud van de Richtlijn . Deze Richtlijn is digitaal te raadplegen via Refereer deze publicatie als Embregts et al. (2019). Multidisciplinaire Richtlijn Probleemgedrag bij volwassenen met een verstandelijke beperking. NVAVG , 2019. Volledige referentie Embregts P, Kroezen M, Mulder EJ, Van Bussel C, Van der Nagel J, Budding M, Busser G, De Kuijper G, Duinkerken-Van Gelderen P, Haasnoot M, Helder A, Lenderink B, Maes-Festen DAM, Olivier-Pijpers V, Oud M, Oude Luttikhuis I, Schilt CJ, Smit T, Van den Heuvel J, Van Wouwe H, Willems A, Pasma A, Van den Akker N, Van Houwelingen I, Wolkorte R & Wieland J. Multidisciplinaire Richtlijn Probleemgedrag bij volwassenen met een verstandelijke beperking. NVAVG , 2019. Uitgave ISBN/EAN 978-90-830223-0-7 Nederlandse Vereniging van Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten, 2019 2 Disclaimer Alles uit deze uitgave mag, mits ongewijzigd en met bronvermelding, worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopie n of enig andere manier.

3 Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die desondanks onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden de auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid. Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Onjuistheden en/of suggesties voor verbeteringen kunt u doorgeven aan de NVAVG . Deze Richtlijn is geautoriseerd door Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW) Ergotherapie Nederland (EN) Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) Nederlandse Vereniging van Apothekers voor Verstandelijk Gehandicapten (NVApVG) Nederlandse Vereniging van Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten ( NVAVG ) Nederlandse Vereniging voor Gezondheidszorgpsychologie (NVGzP) Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF) Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO) Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN) Het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) heeft een verklaring van geen bezwaar afgegeven.

4 Samenstelling van de werkgroep - Mevr. prof. dr. Embregts voorzitter werkgroep - Mevr. dr. J. Wieland, psychiater vicevoorzitter werkgroep - Mevr. drs. V. Austen, GZ-psycholoog, namens Nederlandse Vereniging voor de Gezondheidszorgpsychologie - Dhr. M. Budding, co rdinerend begeleider, namens Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk - Mevr. drs. C. van Bussel, orthopedagoog en GZ-psycholoog, namens Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen - Dhr. dr. G. Busser, huisarts-docent, namens Nederlands Huisartsen Genootschap - Mevr. P. Duinkerken- van Gelderen, ergotherapeut, namens Ergotherapie Nederland - Mevr. drs. B. Dieden , orthopedagoog, tot oktober 2017, namens Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen - Dhr. M. Haasnoot, vicevoorzitter en secretaris, namens Sien - Mevr. A. Helder, logopedist, namens Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie - Dhr.

5 Drs. J. van den Heuvel, co rdinator, namens Centrum voor Consultatie en Expertise - Mevr. dr. G. de Kuijper, arts voor verstandelijk gehandicapten en senior onderzoeker, namens Nederlandse Vereniging voor Artsen van Verstandelijk Gehandicapten - Dhr. drs. B. Lenderink, ziekenhuisapotheker, namens Nederlandse Vereniging van Apothekers voor Verstandelijk Gehandicapten 3 - Mevr. dr. Maes-Festen, universitair docent, lid management team en arts voor verstandelijk gehandicapten, namens Nederlandse Vereniging voor Artsen van Verstandelijk Gehandicapten - Dhr. dr. Mulder, kinder- en jeugdpsychiater, namens Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie - Mevr. dr. J. van der Nagel, psychiater en epidemioloog, namens Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie - Mevr. drs. V. Olivier-Pijpers, science practitioner, namens Centrum voor Consultatie en Expertise - Mevr. M. Oud, senior verpleegkundige, namens Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland - Mevr.

6 Drs. I. Oude Luttikhuis, orthopedagoog en GZ-psycholoog, namens Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen - Dhr. Schilt, verpleegkundig specialist GGZ, namens Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland - Dhr. P. van de Siepkamp, voorzitter landelijk bestuur, namens KansPlus - Dhr. drs. T. Smit, GZ-psycholoog, namens Nederlands Instituut van Psychologen - Dhr. dr. A. Willems, GZ-psycholoog, namens Nederlandse Vereniging voor Gezondheidszorgpsychologie - Dhr. drs. H. van Wouwe, hoofd behandeling, namens Nederlandse Vereniging voor Gezondheidszorgpsychologie Bregje Dieden is in oktober 2017 overleden. Bregje heeft als orthopedagoog met grote inzet, betrokkenheid en deskundigheid bijgedragen aan de ontwikkeling van deze Richtlijn . Samenstelling van de wetenschappelijke adviesraad - Dhr. prof. dr. R. Didden, bijzonder hoogleraar Intellectual disabilities, learning and behaviour en GZ-psycholoog, Stichting Trajectum en Radboud Universiteit Nijmegen.

7 - Mevr. prof. dr. C. Vlaskamp, emeritus hoogleraar orthopedagogiek, Rijksuniversiteit Groningen. - Dhr. prof. dr. Verhoeven, zenuwarts, voormalig opleider medisch specialisten en emeritus hoogleraar Farmacotherapie bij chronisch psychiatrische aandoeningen , Erasmus MC, Rotterdam; landelijk consulent neuropsychiatrie en psychofarmacologie. Samenstelling van de projectgroep - Mevr. dr. M. Kroezen, Erasmus MC projectleider - Mevr. dr. R. Wolkorte, Erasmus MC senior projectmedewerker - Mevr. drs. N. van den Akker, Erasmus MC - Mevr. drs. I. van Houwelingen, Erasmus MC - Mevr. dr. A. Pasma, Erasmus MC 4 Inhoud Colofon .. 1 Leeswijzer .. 6 Samenvatting .. 7 Stroomschema .. 14 Algemene inleiding .. 15 Aanleiding .. 15 Doelstelling van de Richtlijn .. 15 Doelgroep .. 15 Beoogde gebruikers Richtlijn .. 16 Definities en uitgangspunten .. 17 Cli ntenparticipatie .. 20 Implementatie en indicatorontwikkeling.

8 20 Juridische status van de Richtlijn .. 20 Referenties .. 21 Module 1 Beeldvorming van probleemgedrag .. 22 Uitgangsvraag Proces rondom ge ntegreerde diagnostiek en beeldvorming .. 22 Uitgangsvraag Model voor ge ntegreerde diagnostiek en beeldvorming .. 28 Uitgangsvraag Kenmerken van de verstandelijke beperking .. 31 Uitgangsvraag Oorzaken of in stand houdende factoren .. 34 Uitgangsvraag Classificatiesysteem .. 41 Referenties .. 41 Module 2 Begeleiding en behandeling van probleemgedrag .. 43 Uitgangsvraag Een ge ntegreerd multidisciplinair begeleidings-/behandelplan .. 43 Uitgangsvraag Onderdelen van het multidisciplinair begeleidings-/behandelplan .. 44 Uitgangsvraag Keuzeproces bij non-farmacotherapeutische interventies .. 47 Uitgangsvraag Overzicht van non-farmacotherapeutische interventies .. 52 Referenties .. 60 Module 3 Psychofarmaca bij probleemgedrag .. 61 Uitgangsvraag Aanpassingen in psychofarmacabeleid bij volwassenen met een VB.

9 61 Uitgangsvraag Juridische en ethische voorwaarden .. 63 Uitgangsvraag Farmacotherapeutisch deel van het multidisciplinair behandelplan .. 65 Uitgangsvraag Indicaties voor off-label voorgeschreven 68 Uitgangsvraag Afbouw van langdurig gebruik off-label voorgeschreven psychofarmaca .. 70 5 Uitgangsvraag Evaluatie voortgezet off-label gebruik van psychofarmaca .. 72 Uitgangsvraag Ondersteuning van begeleiders, orthopedagogen en psychologen .. 74 Uitgangsvraag Ondersteuning van naastbetrokkenen .. 75 Referenties .. 76 Module 4 Organisatie van zorg .. 78 Uitgangsvraag Organisatie van zorg .. 78 Referenties .. 81 Lijst van afkortingen en begrippen .. 83 Referenties .. 87 Bijlagen .. 88 Bijlage A. Overzicht bestaande kwaliteitsstandaarden .. 88 Bijlage B. AAIDD-model gecombineerd met het biopsychosociale model en ecologische 89 Bijlage C. Overzicht van in Nederland beschikbare instrumenten voor het in kaart brengen van (relevante factoren bij) probleemgedrag.

10 94 Bijlage D. Kennislacunes .. 134 Bijlage E. Indicatoren .. 135 Bijlage F. 137 Bijlage G. Onderbouwing .. 143 Bijlage H. Verantwoording .. 287 6 Leeswijzer Deze Richtlijn is bedoeld voor alle professionals die met het onderwerp van deze Richtlijn te maken hebben. De Richtlijn is modulair opgebouwd. In de volgende hoofdstukken wordt allereerst een Algemene inleiding op het onderwerp van de Richtlijn gegeven. In Module 1 komt het proces van beeldvorming bij probleemgedrag bij volwassenen met een verstandelijke beperking aan bod. Module 2 gaat in op de begeleiding en behandeling van probleemgedrag en Module 3 besteed expliciet aandacht aan de inzet van psychofarmaca bij probleemgedrag. De organisatie van zorg wordt besproken in Module 4. In de modules staat achter elke aanbeveling een niveau weergegeven (niveau 1, 2, 3 of 4) dat de sterkte van de aanbeveling weergeeft, waarbij 1 het sterkst is en 4 het minst sterk.