Richtlijn Misselijkheid en braken - pallialine.be

1 Richtlijn Nausea braken 8/9/2010 1 Richtlijn Misselijkheid en braken Colofon De Vlaamse versie van de Richtlijn mis selijkheid en braken werd in 2009 geschreven als onderdeel van de richtlijnen palliatieve zorg. Auteurs: Dr. Johan Vanden Eynde - huisarts, equipearts netwerk palliatieve zorg Waasland CRA WZC De Plataan Sint- Niklaas Mevr. Annemie Delaruelle - verpleegkundig pijnspecialist - WZC OCMW Sint- Niklaas Aanvullingen werden gedaan door: Dr. Peter Pype huisarts - equipearts netwerk palliatieve zorg vzw De Mantel - Roeselare Dr. Patrick Simons - huisarts, equipearts netwerk palliatieve zorg vzw Brussel-Halle-Vilvoorde Dr.

2 Gert Huysmans - huisarts, equipearts netwerk palliatieve zorg vzw Noorderkempen Dr Natacha Verbeke - medisch oncoloog - UZ Gent Dhr. Marc Tanghe - palliatief verpleegkundige - netwerk palliatieve zorg vzw Brussel-Halle-Vilvoorde Dr Ars ne Mullie - anesthesist Brugge voorzitter Federatie palliatieve zorg Vlaanderen Mevr. Christine De Coninck - palliatief verpleegkundige palliatief supportteam UZ Gent Dr. Geboers gastro - enteroloog - UZ Gent Prof. Dr. M. Bogaert Heymans Instituut Vakgroep Farmacologie Faculteit Geneeskunde en Gezond-heidswetenschappen Universiteit Gent Literatuursearch en referenties: De referenties vindt u op p agina 1 8 en volgende.

3 Referenties 1-97 werden overgenomen vanuit en door de auteurs onderworpen aan een GRADE of evidence (zie desbetreffende hoofd stuk). Referenties 9 8 en verder zijn door de auteurs zelf opgezocht binnen hun opdracht de recente literatuur (laatste 3 jaar) te doorzoeken. Volgende bronnen werden geraadpleegd: PUBMED MEDLINE: ("Nausea"[Mesh] OR "Vomiting"[Mesh] OR "Antiemetics"[Mesh]) AND ("Hospice Care"[Mesh] OR "Terminal Care"[Mesh] OR "Neoplasms"[Mesh]) AND ("humans"[MeSH Terms] AND (Clinical Trial[ptyp] OR Meta Analysis[ptyp] OR Randomized Controlled Trial[ptyp] OR Review[ptyp]) AND English[lang] AND "adult"[MeSH Terms] AND "2007/04/30"[PDat] : "2010/04/28"[PDat]) Results: 161 Embase Sumsearch ( ) Richtlijn Nausea braken 8/9/2010 2 Misselijkheid en braken Inleiding M i s s e l i j k he i d (na u s e a ) is een subjectieve gewaarwording.

4 Het is een onaangenaam gevoel in de buik, va ak ge-paard gaande met ziektegevoel en braakneigingen. Sne l le ve rza d ig ing is het optreden van een vol gevoel na het innemen van een kleine hoeveelheid eten of drinken. Kok ha lze n ( retching ) is een ritmische beweging in de vorm van heftige oprispingen, die al dan niet gevolgd kan wor-den door braken . B r a k e n is het krachtig uitstoten van de maaginhoud via de mond. R e gurgi t a t ie is het terugvloeien van de inhoud van de slokdarm tot in de mond en gaat niet gepaard met mis selijk-heid. Mis selijkheid en braken treden vaak, maar niet altijd, in combinatie met elkaar op.

5 Hierbij zijn er dikwijls andere vagale symptomen aanwezig: speek selvloed, bleekheid, zweten, snelle hartslag en aandrang tot defecatie. Mis selijkheid en braken hebben een zeer negatieve invloed op de kwaliteit van leven. Persisterende klachten van mis selijkheid en braken kunnen uiteindelijk leiden tot dehydratie, metabole ontregeling (nier-functiestoornis sen, hypokali mie, metabole alkalose), ondervoeding, bloedbraken door scheurtjes in de oesofagu s (Mallory-Weis s syndroom), a spiratiepneumonie, niet kunnen of willen innemen van medicatie of staken van radio- of chemotherapie. Epidemiologie Mis selijkheid treedt op bij 50-62 % en braken bij 17-22 % van de pati nten in een vergevorderd stadium van kanker.

6 De prevalentie is sterk afhankelijk van geslacht, leeftijd, diagnose en stadium van de ziekte. Er zijn geen gegevens over de prevalentie bij andere levensbedreigende ziektes. Faciliterende factoren voor mis selijkheid en braken zijn: Jonge leeftijd <50j Vrouwen: zwangerschap sbraken in de voorgeschiedenis Wagenziekte Weinig roken en/of drinken Bij kanker komt nausea en braken vooral voor bij mammacarcinoom, gynaecologische tumoren, pancreas- of maag-carcinoom (vooral bij aanwezigheid van peritonitis carcinomatos a of ob structie) en relatief minder vaak bij bronchus-carcinoom of hersentumoren. Tien tot dertig procent van de pati nten die opio den gebruiken, heeft la st van mis selijkheid, met name in de eerste week van de behandeling.

7 Ook de behandeling van kanker door chemotherapie is een belangrijke oorzaak van nausea en braken ; de prevalentie is zeer wis selend en wordt bepaald door het type chemotherapeuticum (zie verder). Pathofysiologie Het optreden van mis selijkheid en braken wordt gereguleerd door het braakcentrum (nucleus tractus solitarius en nu-cleus dorsalis nervi vagi), gelokaliseerd in de hersenstam (zie Figuur 1). Hierbij zijn verschillende neurotransmitters en receptoren betrokken: dop amine-2 (dopamine- of D2-receptor), serotonine (serotonine- of 5HT 3-receptor), acetylcho-line (acetylcholine- of muscarine-receptor), histamine (histamine- of H1-receptor) en sub stance P (neurokinine-1 of NK1-receptor) betrokken.

8 De belangrijkste aanvoerende banen zijn afkomstig van: de nervus vagus de chemoreceptor trigger zone, eveneens gelokaliseerd in de hersenstam (area postrema), maar buiten de bloed-hersenbarri re het evenwichtsorgaan hogere corticale centra Perifere stimulatie van chemo- en mechanoreceptoren in maag, d arm, lever en peritoneum kan via de nervus vagu s a anleiding geven tot activatie van het braakcentrum. Sommige geneesmiddelen en metabole afwijkingen (bijv. hyper-calci mie, nierinsuffici ntie) kunnen via centrale stimulatie van de receptoren in de chemoreceptor trigger zone het Richtlijn Nausea braken 8/9/2010 3 braakcentrum activeren.

9 Vestibulaire en p sychogene factoren oefenen hun invloed uit via de aanvoerende banen vanuit respectievelijk het evenwichtsorgaan en de hogere corticale centra. Het braakcentrum stimuleert het diafragma (via de nervus phrenicus), het dwarsgestreepte spierweefsel van de buik-wand en de thorax (via de spinale zenuwen) en het spierweefsel van de maag, oesophagus, larynx en farynx (via de nervus vagus). Deze stimulatie leidt tot het optreden van kokhalzen of braken en de d aarbij horende verschijnselen. Prokinetica (metoclopramide, domperidon en alizapride) bevorderen de maagontlediging door blokkade van D2-receptoren in de maagwand; metoclopramide activeert bovendien de 5HT4-receptoren in de maagwand, wa ardoor acetylcholine vrijkomt, hetgeen de maagontlediging verder bevordert.

10 Etiologie Er zijn diverse oorzaken van mis selijkheid en/of braken , die tegelijkertijd kunnen voorkomen en elkaar kunnen verster-ken. In 25-30 % van de gevallen zijn er meerdere factoren aanwijsb aar. De volgende oorzaken zijn bekend: 1. Vertraagde maagontlediging (35-44 %) ten gevolge van PIJN elders! ga strop arese ( floppy stomach syndrome ) autonome dysfunctie. - medicamenteus (opio den, anticholinergica, vinca-alkalo den, cisplatinum, calciumblokkers, corticoiden, ijzer-preparaten) - radiotherapie Richtlijn Nausea braken 8/9/2010 4 - paraneopla stisch - co-morbiditeit (bijv. diabetes mellitus) - inva sie door tumor - malnutritie (in het kader van het anorexie-cachexie syndroom) ob structie van de pylorus of het duodenum, bijv.