6360 SAYILI KANUN HAKKINDA ELE ŞTĐRĐLER

1 Kemal G zler, 6360 Say l KANUN Hakk nda Ele tiriler: Yirmi Dokuz lde l zel darele"ri ve K ylerin Kald r lmas ve l e Belediyelerinin B y k ehir l e Belediyesi H line D n "t r lmesi Anayasam za Uygun mudur? , Legal Hukuk Dergisi, Cilt 11, Say 122, 2ubat 2013, "82. ( ). Makalenin yay nland dergideki sayfa numaralar a a da metinde k eli parantez i inde [ ] eklinde g sterilmi tir. [ ] 6360 SAYILI KANUN HAKKINDA ELE T R LER Yirmi Dokuz lde l zel dareleri ve K ylerin Kald r lmas ve l e Belediyelerinin B y k ehir l e Belediyesi H line D n t r lmesi Anayasam za Uygun mudur? Kemal G zler* ZET: 12 Kas m 2012 tarih ve 6360 say l KANUN , yirmi dokuz ilde, bir yandan il zel idarele-rini, k yleri ve belde belediyelerini kald rmakta, di er yandan da bu illerdeki il e belediyelerini b y k ehir il e belediyesi h line d n t rmektedir. l zel idareleri, k yler ve belde belediyele-rinin anayasal temeli vard r (Anayasa, ).

2 Anayasa de i ikli i yap lmadan il zel idareleri, k yler ve belde belediyelerinin t zel ki iliklerinin kanunla kald r lmas Anayasam za ayk r olur. l e belediyelerinin b y k ehir il e belediyesi h line d n t r lmesi de Anayasam za ayk r d r. nk Anayasam z ( ), zel y netim bi imleri nin kurulmas na b y k iller i in de il, ancak b y k yerle im merkezleri i in izin vermi tir. Birbirinden 80-90 kilometre uzakta olan yerle im yerlerinin Anayasa anlam nda yerle im merkezi olu turduklar s ylenemez. Kald ki, n fusu i bile a mayan il merkezlerinin birer b y k yerle im merkezi oldukla-r da iddia edilemez. Anayasam z ( ), mahall idareler i in il zel idaresi, belediye ve k yden olu an [ ] bir er eve ng rm t r. Bu er evenin d na ta an bir mahall idare re-formu yap lmak isteniyorsa, ncelikle Anayasa de i ikli i yap lmal d r. * kgozler[at] Bu makalenin yaz lmas nda G rsel Kap-lan n yapt pek ok katk vard r.

3 Makalede baz k s mlar, onun yapt ele tiri ve de erlendirme-lere cevap olarak yaz lm t r. Kendisine te ekk r ediyorum. Ayr ca Didem Sevgili, Do an eny z, znur Sevdiren, Halit Aker, Ali Ulusoy, Faz l Sa lam, Engin ahin, Akif ukur ay r, lk Ayde-mir, Utku ak r, zkan Susar, smail K ksal ve Esra Erg zelo lu Kilim e yapt klar katk , ele tiri ve d zeltmeler i in ok te ekk r ederim. Kemal G zler, 6360 Say l KANUN Hakk nda Ele tiriler 2 12 Kas m 2012 tarih ve 6360 say l On lde B y k ehir Belediyesi ve Yirmi Al-t l e Kurulmas ile Baz KANUN ve KANUN H km nde Kararnamelerde De i iklik Ya-p lmas na Dair Kanunun 1 inci maddesiyle Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbak r, Eski ehir, Erzurum, Gaziantep, stanbul, zmir, Kayseri, Kocaeli, Konya, Mersin, Sa-karya ve Samsun, Ayd n, Bal kesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmara , Mardin, Mu la, Tekirda , Trabzon, anl urfa ve Van illerinde (toplam yirmi dokuz ilde) il zel idareleri kald r lm t r.

4 Di er yandan ayn KANUN s z konusu illerdeki b t n k ylerin ve beldelerin t zel ki ili ini kald rm ve bunlar ba l bulunduklar il enin mahallesi h line d n t rm t r. Nihayet, ayn KANUN , bu yirmi dokuz ilde, il s n rlar [ ] i inde kalan b t n il e belediyelerini b y k ehir il e belediyesi h line d n -t rm t r. Bu yirmi dokuz ilde il zel idarelerinin, k ylerin ve beldelerin kald r lmas ve keza bu illerdeki b t n il e belediyelerinin b y k ehir il e belediyesi h line d n t r lmesi hem hukuk lik, hem de yerindelik a s ndan ele tiriye a kt r. A a da 12 Kas m 2012 tarih ve 6360 say l KANUN hakk nda nce hukukilik, sonra da yerindelik de erlendir-mesi yapmaya al aca m. I. HUKUK L K DE ERLEND RMES Kan mca, yukar da ismi say lan yirmi dokuz ilde il zel idarelerinin, k ylerin ve beldelerin kald r lmas ve keza bu illerdeki b t n il e belediyelerinin b y k ehir bele-diyesi h line d n t r lmesi Anayasam za ayk r d r.

5 Nce il zel idarelerinin kald r l-mas n n Anayasam za neden ve nas l ayk r oldu unu a klayal m. 1. Yirmi Dokuz lde l zel darelerinin Kald r lmas Anayasam za Ayk r d r Kan mca bir il kald r lmad k a o ildeki il zel idaresinin kanunla kald r lmas Ana-yasam za ayk r olur. nk Anayasam z n 127 nci maddesinin ilk f kras na g re, mahall idareler; il, belediye veya k y halk n n mahall m terek ihtiya lar n kar la-mak zere kurulu esaslar kanunla belirtilen ve karar organlar , gene kanunda g steri-len, se menler taraf ndan se ilerek olu turulan kamu t zelki ileridir . Anayasam za g re T rkiye de il , belediye ve k y olmak zere e it ma-hall idare bulunmaktad r. Kanunlar m zda ve idare hukuku literat r m zde bu e it mahall idareye verilen isimler s ras yla il zel idaresi , belediye ve k y d r. Za-ten Anayasam z n 127 nci maddesinin ilk f kras nda da belediye ve k y ismen ge mektedir.

6 Anayasam zda il zel idaresi terimi ge mese de 127 nci maddenin ilk f kras nda ge en il terimi ile kastedilen ey, bir mahall idare olarak ildir. Di er bir ifadeyle, ismi ne olursa olsun, Anayasam za g re, il, belediye ve k y d zeyinde olmak zere e it mahall idare vard r. Bunlara il mahall idaresi , belediye mahall ida-resi ve k y mahall idaresi isimlerini verebiliriz. Kemal G zler, 6360 Say l KANUN Hakk nda Ele tiriler 3 T rkiye de il genel idaresi ile kar mamas i in il mahall idaresine il zel ida-resi ismi verilmektedir. smi ne olursa olsun, Anayasam z n 127 nci maddesinin ilk f kras nda kullan lan il terimiyle kastedilen il mahall idaresi , yani il zel idare-si dir. l mahall idaresi T rkiye de ilk defa 13 Mart 1329 (1913) tarihli dare-i Umu-miye-i Vilayat KANUN -u Muvakkati ile kurulmu tu. Bu Kanunun 75 nci maddesinde vilayet u ekilde tan mlan yordu: [ ] Vilayet, emvali menkule ve gayrimenkuleye mutasarr f ve i bu KANUN ile muayyen ve mahdut vezaifi hususiye ile m kellef bir ahs manevidir.

7 Dikkat edilece i zere, maddede vilayet terimi kullan lmaktad r. 1982 Anayasa-s n n 127 nci maddesinin ilk f kras nda kullan lan il terimi de aynen 1913 tarihli da-re-i Umumiye-i Vilayat KANUN -u Muvakkatinin 75 inci maddesinde kullan lan vila-yet terimi, yani il zel idaresi anlam nda kullan lm t r. Gerek 1913 tarihli dare-i Umumiye-i Vilayat KANUN -u Muvakkatinin 75 inci maddesinde, gerekse Anayasam -z n 127 nci maddesinde kullan lan vilayet ve il terimleriyle kastedilen ey, tart -mas z olarak, bir mahall idare olarak vilayet, yani T rk idare hukuku terminolojisin-deki yayg n ad yla il zel idaresi dir. Burada ayr ca belirtelim ki, tarihsel olarak T rk idar te kilat n n kayna olan Frans z idare te kilat nda bizim il zel idaresi dedi i-miz t zel ki iye d partement , yani il denir. 1329 tarihli Kanunu y r rl kten kald ran 22 ubat 2005 tarih ve 5302 say l yeni l zel daresi Kanununun 3 nc maddesinde il zel idaresi, il halk n n mahall m terek nitelikteki ihtiya lar n kar lamak zere kurulan ve karar organ se menler taraf ndan se ilerek olu turulan, idar ve mal zerk-li e sahip kamu t zel ki isi olarak tan mlanm t r ki, bu tan m Anayasam z n 127 nci maddesinde mahall idareler; il, belediye veya k y halk n n mahall m terek ihtiya lar n kar la-mak zere kurulu esaslar kanunla belirtilen ve karar organlar , gene kanunda g steri-len, se menler taraf ndan se ilerek olu turulan kamu t zelki ileridir eklindeki tan mla uyum i indedir.

8 Bu unu g stermektedir ki, Anayasam z n 127 nci maddesinde ge en il terimi il zel idaresi denen kamu t zel ki isinden ba ka bir ey de ildir. Dolay s yla il zel idaresinin T rkiye de bir anayasal temeli vard r ve bu temel Anayasam z n 127 nci maddesinin ilk f kras d r. Dahas il zel idaresinin zerinde kurulaca il in ne oldu u Anayasam z n 126 nc maddesinde tan mlanm t r. Anayasam z n 126 nc maddesinin ilk f kras T rkiye, merkez idare kurulu u bak m ndan, co rafya durumuna, ekonomik artlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine g re ayr l r demektedir. Dolay s yla il , Anayasa e g re merkez idarenin co rafi bir b l m d r. G r ld gibi mer-kez idarenin bir b l m olan il in, yani il genel idaresi nin bir anayasal temeli var-Kemal G zler, 6360 Say l KANUN Hakk nda Ele tiriler 4 d r. Di er yandan Anayasam z 127 nci maddesinde, 126 nc maddesinde yukar daki ekilde tan mlanan ilde oturan insanlar n mahall m terek ihtiya lar n n karar organ-lar kendileri taraf ndan se ilecek kamu t zel ki ileri taraf ndan kar lanmas n ng r-mektedir.

9 Zetle, Anayasam z n 126 nc maddesine g re T rkiye illere ayr lmal , 127 nci maddesine g re de il halk n n mahall m terek ihtiya lar karar [ ] organ-lar kendileri taraf ndan se ilen bir kamu t zel ki isi taraf ndan kar lanmal d r. Bu u anlama gelir ki, T rkiye de merkez idarenin bir birimi olan il in yani il genel idare-si nin ( ) de, mahall idare olan il in, yani il zel idaresi nin ( ) de anayasal temeli vard r. Anayasa uyar nca T rkiye iller e ayr lmak zorundad r. Yine Anayasa gere ince her il halk n n mahall m terek ihtiya lar karar organlar kendi-leri taraf ndan se ilen kamu t zel ki ileri taraf ndan kar lanmal d r. O h lde T rki-ye de il denen b l mler muhakkak olacakt r ve bunlar olduk a da her il i in bir il zel idaresi olacakt r. Bunlardan birincisi Anayasa in, ikincisi ise in emridir.

10 Sonu olarak T rkiye de il zel idarelerinin kald r lmas n ng ren bir KANUN , Ana-yasa e ayk r olur. T rkiye de il zel idaresi kamu t zel ki ili i kald r lacaksa bunun Anayasa de i ikli i yoluyla yap lmas gerekir. Anayasa de i ikli i yap lmadan ancak unlar n yap lmas Anayasaya ayk r olmaz: T rkiye de KANUN koyucu, belirli bir ili (il genel idaresini) kald rabilir veya bu ili bir kom u ile d hil edebilir. B yle bir durumda o ildeki il zel idaresi de kendili inden sona erer. B yle bir ey Anayasaya ayk r de ildir; nk art k orada anla-m nda bir il kalmam t r ve dolay s yla gere i orada bir il mahall idaresi kurmak gerekmez. Ancak ortada bir il bulunduk a orada il zel idaresi nin de bu-lunmas bir anayasal zorunluluktur ( ). E er 6360 say l KANUN s z konusu yirmi dokuz ili kald rsayd , bunlardaki il zel idarelerini kald rmas Anayasaya ayk r olmazd.