YANGIN YAYILIMI VE TEHLİKELERİ

1 131 Ate i Tutan Eller - ATE KAHRAMANLARI (2010)Prof. Dr. Abdurrahman K l YANGIN YAYILIMI VE TEHL KELER Acizler i in imkans z, korkaklar i in m thi g z ken eyler kahramanlar i in idealdir. K. Atat rk Yang n n aniden geni lemesi, s nd rme ekiplerinin yaralanmas na hatta bazen hayatlar n kaybetmesine neden olmaktad r. Yang n amirinin, yang n n ani yay lma nedenlerini bilmesi, ekiplerini y nlendirirken riskleri g z n ne almas gerekir. Risk g ze al nmadan ba ar olmaz, ancak yang nda g ze al nan risk he-saplanan risk olmal d r. 1. Yang n n G c Yang n dinamik bir olayd r, herhangi bir engel kar s na kmazsa b y r ve s rekli yay l r. Yang n n ne kadar h zl yay ld de i ik deneyler sonucunda g r lm t r. Baz durumlarda bir yang n , ba lang c ndan bir dakika sonra bir bardak su s nd r lebilir.

2 Yang n n ikinci dakikas nda ise s nd rme i lemi i in bir kova su ve nc dakikas nda belki de bir f su gerekir. Yang n, ba lang ta kaplumba a daha sonra ise tav an h z yla ilerler. Yang n mahallinde ortalama s cakl k de eri 1 inci dakikadan sonra h zla artar. S cakl k, ilk be dakikadan sonra yakla k 500 C, 10 dakika sonra yakla k 600 C, 15 dakika sonra yakla k 700 C ve 30 dakika sonra yakla k 800 C ye kar. Bundan sonra zaman ilerledik e s cakl k daha yava artar. S cakl k 90 dakika sonra yakla k 1000 C ve saat sonra yakla k 1100 C ye ula r. Yang nlarda, belirtilen s cakl klardan daha d k veya zel durumlarda daha y ksek s cakl klar g r lebilir. Baz yang nlarda s cakl n 1500 C ila 1700 C ye kt olmu tur. Bu s cakl klar, tu lan n damlad s cak-l klard r.

3 Tamamen kapal mahallerde olu an yang nlarda, 400 C civar ndaki bir s cakl ktan sonra oksijen azald nda 132 Ate i Tutan Eller - ATE KAHRAMANLARI (2010)Prof. Dr. Abdurrahman K l yanma yava lar ve s cakl k d meye ba lar. Flashover (t m-parlama) ba lang -c ndan nceki d , ate in yang n mahallinde yeterli derecede oksijen bulama-mas ndand r. Oksijen yeterli olmay nca yan c gazlar n tamam yanmaz. Kap n n a lmas veya camlar n par alanmas ile i eri giren oksijen ate e ula nca, yan-mam olan yan c gazlar birdenbire tutu ur. tfaiye ekipleri yang n yerine vard - zaman flashover n ger ekle mi olup olmamas ok nemlidir. E er ger ek-le mi se, alevler daha a k renktedir. tfaiyenin al mas daha rahat olur, fakat yang ndan olu acak maddi zarar ve yang n n yay lma tehlikesi daha b y kt r.

4 Flashover daha ba lamam sa, itfaiye ekiplerinin kar la aca risk fazlad r, n-k gaz zehirlenmesi ve alevin aniden b y me tehlikesi gittik e artar. Bu duruma itfaiyecilerin dikkat etmesi Yang n Potansiyeli ve Yang n Y k Yang nlar n yay lmas bir ok fakt re ba l d r. Bu fakt rler; yan c mad-denin cinsi, miktar ve oksijen miktar ile s cakl kt r. Yang n n yay lma tehlikesi, yan c maddelerin o almas ile daha da artar. Bu konuda iki terim zerinde dur-mak gerekir. Bunlar; yang n potansiyeli ve yang n y k d r. Yang n potansiyeli; binalarda ve bina d nda bulunan b t n yan c mad-delerin toplam d r. Yang n potansiyeli, 1 kg odun ya da odun e de eri veya kJ olarak l l r. Yan c madde miktar ile alt s l de erinin arp m yla elde edilir. Odunun yanma s s yakla k kJ/kg d r ve 1 ton odunun yang n potansiye-li kJ = MJ de erindedir.

5 Mahalde odun haricinde ba ka yan c maddeler bulunuyorsa, o zaman yang n potansiyeli odun e de eri ile g sterilir. rne in; 1 kg ta k m r 2 kg odun e de eridir. Fuel-oil in yanma s s 40 MJ oldu undan, 1 ton fuel-oil, 4 ton odun e de erindedir. Yang n y k ; yang n potansiyelinin birim alana tekab l eden k sm d r. Bu alan, bir arsa olabilece i gibi bir b lge de olabilir. Alan n bir b lge olmas du-rumunda, yan c madde bulunmayan arsa, yol, bah e, g l ve cadde b l mleri gibi bo araziler de dahil edildi inden, yang n y k yani birim alana tekab l eden yan-g n potansiyeli k l r. Yang n y k ok b y k rakam-lara eri ti i i in kJ/m de eri olan 1 GJ de erine yang n y k indeksi ad verilir. Yang n y k indeksi, bize oda-133 Ate i Tutan Eller - ATE KAHRAMANLARI (2010)Prof.

6 Dr. Abdurrahman K l lar n, mahallelerin veya semtlerin yang n hassasiyetini belirtir ve bu da felaketleri nlemede ok nemli bir fakt rd r. rne in; yol pay dahil 20 d n m = m lik bir arsan n yang n potansiyeli, arsan n imar ve kullanma ekline g re ka-baca kg-odun e de eri ise, yang n y k 2 GJ/m dir ve bu da yang n y k indeksinin 2 olmas demektir. Bir mahallenin yang n y k indeksi 0 ila 1 aras nda ise, yang n n binadan binaya s rama tehlikesi yoktur; de eri 1 ila 1,5 aras nda ise, yang n n yay lma tehlikesi bulunur, hatta k t artlarda alan yang n ve yang n f rt nas olabilir. Yang n y k indeksi 1,5 ila 2,5 aras nda ise, alan yang n ve yang n f rt nas tehli-kesi vard r. Yang n y k indeksinin de eri 2,5 ile 3,5 aras nda ise, yang n f rt nas olas l y ksek, de eri 3,5 in st nde ise yang n durumunda felaket ka n lmaz-d r.

7 Yang n y k indeksi tabiri, yang n n yay lmas nda yap lar n s kl , yap ek-li, yap malzemesi ve kullan m gibi bir ok fakt re ba l d Yan c Maddelerin Yay l m mar s kl artt k a yang n yay lma tehlikesi de artar. Ara t rmalar, ehir kenarlar nda yeni yap sistemleri ile imar edilmi , imar s kl y zde 25 olan b l-gelerde yang n y k indeksinin 0,2 oldu unu ortaya koymu tur. Yang n n yay lma tehlikesinin de erlendirilmesinde yan c maddelerin da l m ekli nemlidir. Yan c maddeler birbirine ne kadar yak n olursa yang n o kadar h zl yay l r. Genellikle yap lar aras nda b rak lan mesafeler yeterli ise yang n yay lma tehlikesi ok azd r. E er bu mesafeler yeterli olmas na ra men yap lar yan c maddelerle doldurulursa ate k pr s olu ur. mar durumunda bina aralar na yang n koruma duvarlar n n yap lmama-s veya yang na kar koruma bo luklar b rak lmamas , yang n n daha h zl ekilde yay lmas na sebep olur ve bu durumda alev s ramas ndan bahsedilir.

8 Yang n du-varlar n n yap lmas , yang n tehlikesi y ksek maddelerle al an i letmelerde ok nemlidir. Yang n tehlikesi olas l y ksek olan b l mlerin duvarlar ve tavanla-r yanmaz malzemeyle ve kap lar yang na dayan kl ekilde yap lmal d r. Bina i inde yang n b lmeleri ayr m ne kadar nemliyse, d ar da da yan-g n bo luklar o kadar nemlidir. Bu bo luklar binalar birbirinden ay r r ve yan-g n n yay lmas nlenir. E er bo luklar yeterli de ilse ve alevler camlardan d ar ta yorsa, yang n amiri yang n n di er binalara yay labilece i hususuna s rekli dikkat etmelidir. Yan c maddeler zor alevlenen, normal alevlenen ve kolay alevlenebilen maddeler olarak ayr l r ve yang n n yay lma kabiliyeti, yan c maddelerin y zey 134 Ate i Tutan Eller - ATE KAHRAMANLARI (2010)Prof.

9 Dr. Abdurrahman K l alan /k tle oran na ba l d r. Bir malzemenin par alanmas ile y zey alan artar. Kapal bir kitab n y zeyi ok yava yanar, oysa kitab n sayfalar havaland r ld - nda yanma ok h zl olur. Yay lm cisimlerin y zeyleri b y d i in cisimler daha kolay tutu ur. Yan c maddelerin nem oranlar , yang n n yay lmas nda ok b y k nem ta r. Kurakl k zaman nda yan c maddeler, nemli ve ya l havada oldu undan daha az s v ta d klar i in orman yang nlar daha s k g r l r ve s nd r lmesi daha g t r. A a lar n ya olup olmamas da b y k nem ta r. Yeni kesilmi a ac n nem oran y zde 40-60 oran nda, a k havada kurutulmu , kesilmi a ac n nem oran ise y zde l0 ila 20 aras ndad r. Nem oran y kseldik e buharla ma s s da y kselir. Bu da yanmay yava lat r.

10 4. Yan c Gaz Olu turan Maddeler Yan c kat ve s v maddelerin yanmalar na, s cakl k nedeniyle olu an gaz ve buhar yard mc olur. Burada yan c s v madde tabirinin yanl oldu unu belirtmek gerekir. S v lar n kendileri de il, s v lardan olu an buhar n yand -na dikkat edilmelidir. Kimyasal reaksiyonlar sonucu yan c gazlar reten bir ok maddenin oldu unu biliyoruz. rnek olarak, sodyum ve potasyum gibi metalle-rin su ile birle ti inde hidrojen olu turmas g sterilebilir. Y ksek s cakl klarda molek ller ayr l r. rne in, su y ksek s cakl kta 2 hidrojen atomu ve bir 1 oksijen atomuna ayr l r. Su, 1500 C s cakl kta y zde 0,2 ve 2000 C s cakl kta y zde 2,9 oran nda z lmeye u rar. Hidrojen, havadaki oksijenle birle ince patlay c gaz ortaya kar. Di er taraftan, bir yang n yerinde kalsiyum karpit varsa, nem veya s k lan su vas tas yla asetilen olu abilir.