Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi [email protected] ...

1 Imento i veren may s 200917i ya am nda STRESDr. Abdullah SOYSALK ahramanmara S t mam Modern insan n her alanda g r len de i im kar s nda kendini yeteneksiz ve g s z hissetmesi, stresin en nemli nedenleri aras nda say labilir. Ayn ekilde al anlar n d n-yas nda ki ileri tasaland ran, ku kulara kap lmas na neden olan, gelecek i in umut ve beklentileri tehdit eden, k rg n-l k ve kavgalara s r kleyici i yeri ko ullar yan nda, ki inin genel sa l n bozabilen k t al ma ko ullar , yap lan i , i lem ve t m uygulamalarda, bitkinlik, bezginlik ve yorgun-luk gibi zorlamalara neden olan t m fakt rler fiziksel ve psikolojik zedelenmelere neden olabilmektedir (Okutan ve Tengilimo lu, 2002, ).

2 Yani al an bireylerin stresle kar la mas ka n lmazd r. ya am nda stresle ilgili hasta-l klar n her ge en g n daha fazla artmas ve stresin i ha-yat nda verim d kl , i e devams zl k, sa l k sigortalar demelerinin artmas , personel devir h z ndaki art , h r-s zl k ve sabotaj gibi olumsuz sonu lara yol a mas onun bireyler ve rg tler zerinde ne kadar nemli oldu unu g stermektedir (B y kbe e, 2004, ; Ayd n, 1992, ; Sabuncuo lu ve T z, 1996, ). zetG n m z n en nemli sorunlar aras nda yer alan stres, al ma ya am nda etkisi ve sonu lar itibariyle zerinde durulmas gereken bir konudur.

3 Bug n bilgi a na ge i in h zlanmas , retim ve m teri ili kilerinde ya anan rekabetin etkin hale gelmesi, nitelikli i g c ne olan talebin artmas , yenilik ve de i imin her alanda var olan sistemlerin yap ve y netim bi imlerini etkilemesi gibi fakt rler i ya am n derinden etkilemektedir. B yle bir ortamda i g renler, h zl hareket etme zorunlulu u duymalar , de i ime uyum sorunlar ya amalar veya kapasitelerinin zerinde bir i y k ile kar kar ya kalmalar gibi nedenlerden dolay yo un bir i stresine girebilmektedirler. zellikle al an bireylerde psikolojik bir gerilim durumu yaratarak i verimi ve etkinli ini nemli l de etkileyen stres, ba a k lmas ve y netilmesi gereken bir s re olarak g r lmektedir.

4 Bu al mada, i ya am nda stres kaynaklar , ortaya kard sorunlar ve ba a kma y ntemleri rg tsel d zeyde teorik olarak de erlendirilmeye al lm t kapsamda rg tlerde al anlar n daha yarat c ve ret-ken olmalar n sa lamak, verimlilik, enerji ve canl l k alan n-da olumlu bir g olu turmak i in stres y netimi zerinde nemle durulmas ve ihmal edilmemesi gerekmektedir. Stresin zellikle i ve sosyal ya amda a t derin yaralar, bireyleri ve kurumlar onun zerinde daha fazla ara t rma yapmaya ve onu y netmeye sevk etmi tir.

5 Bu anlamda stres y netiminin amac al anlar n ruh ve beden sa l k-lar n koruyarak i ve i d ya amda kaliteli ve verimli bir ya am s rd rebilmelerine yard mc olmak eklinde ifade al mada stres kavram ve kapsam , stres kaynaklar , stresin yol a t sorunlar, i ya am nda stres ve stres y ne-timi konular ele al nm t YA AMINDA STRES, STRES KAYNAKLARI VE YARATTTI I Stres Kavram ve Kapsam G nl k hayatta ok s k kar la lan bir kavram olmas na ra men stresin tan m ve kapsam hakk nda net bir er- eve sunulamamaktad r.

6 Bu ba lamda ncelikle stres kavram n n daha iyi anla labilmesi a s ndan stresin ne olmad zerinde durularak, e itli stres tan mlar n n zerinde birle tikleri ortak noktalar n vurgulanmas daha faydal olacakt r. Stresle ilgili bilinen yanl anlay lar ve de- erlendirmeleri u ekilde s ralamak m mk nd r (Wert-her ve Davis, 1999, ; Luthans, 1992, ; Erdo an, 1996, ; Sabuncuo lu ve T z, 1996, ): Stres basit bir endi e de ildir. Stres, san lan n aksine sadece sinirsel bir tansiyon de ildir. Stresin sak n lacak veya zararl bir durum oldu u da d n lmemelidir.

7 Strese kar yap lacak hi bir eyin olmad d ncesi de yanl t r. Stresi yaln z yeti kin-leri ilgilendiren veya al ma hayat na ili kin bir problem oldu u inan da do ru de kavram n ilk kez Selye (1977) kullanm ve v cudun herhangi bir d talebe verdi i zel olmayan tepkidir bi i-minde tan mlam t r. Stres kavram ile ilgili di er tan mlar ise u ekildedir: Magnuson (1990), ki inin ger ek d nyas ile beklentileri aras ndaki farkl l a g sterdi i tepki (G -m tekin ve ztemiz, 2004, ); Davis (1982), bir ki inin duygular nda d nce s re lerinde veya fiziki artlar nda, ki inin evresi ile ba edebilme g c n tehdit eden bir gerilim durumu (Davis, 1982, ); Robbins (1996), ki i-lerin kar kar ya kald klar , f rsat, s n rlama veya istemlerin belirsiz ve nemli olan dinamik ko ullar n n sonucu (Rob-bins, 1996, ).

8 Cannon, istenmeyen evresel etkilerden sonra bozulan fizyolojik i dengeyi kazanmak i in gerekli olan fizyolojik uyar c lar; Lazarus, ki iden kaynaklanan bi-reysel dayanma g c n a an, bireye g re kendisini tehdit eden ili kilerin toplam (Ekinci ve Ekici, 2003, ) eklinde tan mlam lard tan mlamalar er evesinde stres, bireylerin esenli i ve huzuru i in tehlike i areti, bir uyar olarak alg lanan ve do-lay s yla yetersiz bir ekilde ele al nan olaylara g sterilen, belirgin olmayan fizyolojik ve psikolojik bir etki (Akatay, 2007, )

9 Veya insanlar n a r bask ya kar g sterdikleri bir tepki eklinde ifade stres insan organizmas ndaki olumsuz sonu lar ve etkileriyle tan mlanmaktad r. Stresin g nl k hayattaki kullan m da, daha ok olumsuzluk ve ho nutsuzluk halle-rinin ortaya konulmas eklindedir. phesiz stresin olum- makale imento i veren may s 200919lu bir y n de vard r. rne in, mesleki bir ilerleme sa -land zaman, gelir seviyesinde ve sat n alma g c nde ani art lar oldu u zaman, birisinden k ymetli bir he-diye al nd zaman ve sevilen bir ki iyle kucakla ld zaman da, insanlar stres alt ndad r (Ero lu, 1998, ).

10 Buna g re, bilimsel anlamda stres kavram , kar la lan olumsuz etkenler gibi, organizman n maruz kald olumlu hayat olaylar n n organizmadaki de i imlerini de kapsamaktad r. Dolay s yla l ml ve orta seviyeler-de stres, insanlar n olay ve durumlar kar s nda haz r vaziyette ve tetikte durmalar n sa lamaktad r. Baz uzmanlar l ml stres alt ndaki al anlar n daha y ksek performansla al t klar n savunmaktad rlar (Steers, 1994, ). Yani yararl aktiviteler ve yeni y ntemlerin kazan lmas nda bir miktar stres, psikolojik geli me i in gerekli zerine yap lan tan mlamalar n ortak zellikleri-ni ise u ekilde s ralamak m mk nd r (Ayd n, 2004, ; Tutar ve di erleri, 2006, ): Stres, ki i ve evrenin etkile imi sonucunda olu ur.