Kalibrasyonda - turkak.org.tr

1 EA-4/02 Kalibrasyonda l m Belirsizli inin De erlendirilmesi Bu dok man Avrupa Akreditasyon Birli i (European Co-operation for Accreditation, EA) taraf ndan yay mlanm olan uluslararas dok man n T rk e evirisidir. Bu dok man payda larla payla lmak amac yla evrilmi olup T RKAK n herhangi bir ek g r n i ermemektedir. eviri hatalar , yanl anla lmalar veya editoryal hatalar durumunda T RKAK n ve Avrupa Akreditasyon Birli i EA n n herhangi bir yasal sorumlulu u bulunmamaktad r. eli kili hususlar konusunda orijinal EA dok man dikkate al nmal d r. Tespit edilen hatalar l tfen ye bildiriniz. 1 / 77 Yay n Referans Kalibrasyonda l m Belirsizli inin De erlendirilmesi AMA Bu dok man n amac , EA dahilinde l m belirsizli inin de erlendirmesini uyumla t rmak, EA n n genel gerekliliklerine ek olarak, akredite laboratuvarlar taraf ndan haz rlanan kalibrasyon sertifikalar nda l m belirsizli inin raporlanmas ile ilgili spesifik talepleri ortaya koymak ve akreditasyon kurulu lar na, akredite ettikleri laboratuvarlara uyumlu bir Kalibrasyon ve l m Yetene i atamas n n sa lanmas i in yard m etmektir.

2 Bu dok manda ortaya koyulan kurallar n Kalibrasyonda belirsizlik ile ilgili ILAC politikas ve l mlerde Belirsizli in fadesi in Rehber in nerileri ile uyum i inde olmas ndan dolay , EA-4/02 nin uygulanmas ayn zamanda Avrupa da ger ekle tirilen l mlerin sonu lar n n k resel apta kabul n de te vik etmektedir. EA-4/02 M: 2013 EA-4/02 Kalibrasyonda l m Belirsizli inin De erlendirilmesi Bu dok man Avrupa Akreditasyon Birli i (European Co-operation for Accreditation, EA) taraf ndan yay mlanm olan uluslararas dok man n T rk e evirisidir. Bu dok man payda larla payla lmak amac yla evrilmi olup T RKAK n herhangi bir ek g r n i ermemektedir. eviri hatalar , yanl anla lmalar veya editoryal hatalar durumunda T RKAK n ve Avrupa Akreditasyon Birli i EA n n herhangi bir yasal sorumlulu u bulunmamaktad r. eli kili hususlar konusunda orijinal EA dok man dikkate al nmal d r. 2 / 77 Yazarl k Bu dok man EA Laboratuvar Komitesi taraf ndan haz rlanm t r. Resmi dil Metin gerekti inde di er dillere evrilebilir.

3 Ngilizce metin, kesin metindir. Telif hakk Bu metnin telif hakk sahibi EA d r. Metin sat i in o alt lamaz. lave bilgi Bu yay n hakk nda ilave bilgi i in ulusal EA yeniz ile temas kurunuz. ye listesini www. european-accreditation. org web-sitesinden internet sitesinde bulabilirsiniz. Kategori: Uygunluk De erlendirme Kurulu lar i in Uygulama dok manlar ve Teknik Dan manl k dok manlar EA-4/02 bir zorunlu dok mand r Onay tarihi: 18 Ekim 2013 Uygulama tarihi: Derhal Ge i d nemi: Yok T RKAK taraf ndan evrilmi EA dok man d rEA-4/02 Kalibrasyonda l m Belirsizli inin De erlendirilmesi Bu dok man Avrupa Akreditasyon Birli i (European Co-operation for Accreditation, EA) taraf ndan yay mlanm olan uluslararas dok man n T rk e evirisidir. Bu dok man payda larla payla lmak amac yla evrilmi olup T RKAK n herhangi bir ek g r n i ermemektedir. eviri hatalar , yanl anla lmalar veya editoryal hatalar durumunda T RKAK n ve Avrupa Akreditasyon Birli i EA n n herhangi bir yasal sorumlulu u bulunmamaktad r.

4 Eli kili hususlar konusunda orijinal EA dok man dikkate al nmal d r. 3 / 77 1 G R 4 2 ZET VE TANIMLAR 4 3 G RD TAHM NLER N N L M BEL RS ZL N N DE ERLEND R LMES 6 4 IKTI TAHM N N N STANDART BEL RS ZL N N HESAPLANMASI 8 5 GEN LET LM L M BEL RS ZL 11 6 L M BEL RS ZL N N HESAPLANMASI N ADIM ADIM PROSED R 12 7 KAYNAKLAR 13 EK A 14 EK B 15 EK C 18 EK D 19 EK E 22 lave 1 24 lave 2 48 NDEK LER T RKAK taraf ndan evrilmi EA dok man d rEA-4/02 Kalibrasyonda l m Belirsizli inin De erlendirilmesi Bu dok man Avrupa Akreditasyon Birli i (European Co-operation for Accreditation, EA) taraf ndan yay mlanm olan uluslararas dok man n T rk e evirisidir. Bu dok man payda larla payla lmak amac yla evrilmi olup T RKAK n herhangi bir ek g r n i ermemektedir. eviri hatalar , yanl anla lmalar veya editoryal hatalar durumunda T RKAK n ve Avrupa Akreditasyon Birli i EA n n herhangi bir yasal sorumlulu u bulunmamaktad r. eli kili hususlar konusunda orijinal EA dok man dikkate al nmal d r.

5 4 / 77 G R Bu dok man kalibrasyon s ras nda ger ekle tirilen l mde belirsizli in de erlendirilmesi ve bu belirsizli in ILAC P14 [ ] te an lan ILAC Kalibrasyonda belirsizlik politikas na dayanan kalibrasyon sertifikalar nda beyan ile ilgili ilkeleri ve gereklilikleri ortaya koyar. Hem ILAC-P14 hem de EA-4/02 dok manlar EA yesi Akreditasyon Kurulu lar i in zorunlu dok manlard r. T m alanlardaki kalibrasyonlara uymas a s ndan form lasyon genel seviyede tutulmu tur. zetlenen y ntem, bilgilerin daha kolay uygulanabilir olmas i in farkl alanlardaki daha spesifik neriler ile desteklenebilir. Bu t r destek k lavuzlar geli tirilirken farkl alanlar aras ndaki uyumun sa lanabilmesi i in bu dok manda belirtilen genel ilkelere uyulmal d r. Bu dok mandaki form lasyon JCGM 100:2008, l m verilerinin de erlendirilmesi - l mlerde Belirsizli in fadesi in Rehber e (k k d zeltmelerle GUM 1995) uygun olarak sunulmu tur. Bu dok man BIPM, IEC, IFCC, ILAC, ISO, IUPAC, IUPAP ve OIML nin temsilcilerinden olu an Metroloji K lavuzlar i in Ortak Komite taraf ndan haz rlanm t r [ ].

6 Fakat, [ ] l m belirsizli inin de erlendirilmesi ve ifadesi i in fiziksel l m i eren o u alanda kullan labilecek genel kurallar koyarken, bu dok man kalibrasyon laboratuvarlar ndaki l mler i in en uygun y ntem zerinde yo unla makta ve l m belirsizli inin de erlendirilmesi ve beyan i in a k ve uyumlu bir yol ortaya koymaktad r. Ancak, GUM taraf ndan teklif edilen di er yakla mlar da ( rne in; Monte Carlo y ntemi) kabul edilmektedir. Bu a a daki konular i ermektedir: dok man n temel tan mlar ; girdi b y kl klerin l m belirsizli inin de erlendirilmesi; kt b y kl n n l m belirsizli i ile girdi b y kl klerinin de erlendirilmi belirsizli i aras ndaki ili ki; kt b y kl n n geni letilmi l m belirsizli i; l m belirsizli inin beyan ; l m belirsizli inin hesaplanmas i in ad m ad m prosed r. Ek olarak, kalibrasyon belirsizli inin de erlendirilmesi konusunun i lendi i e itli EURAMET kalibrasyon k lavuzlar adresinde bulunabilir.

7 2 ZET VE TANIMLAR Not: Temel metnin ba lam ile zellikle ilgili olan terimler bu dok manda ilk kez yer ald klar yerlerde kal n yaz karakteri ile yaz lm t r. Ek B bu terimlerin kaynaklar ile beraber yer ald klar bir s zl k i ermektedir. Bir l m n sonucunun beyan sadece l len b y kl e atfedilen de eri ve bu de er ile ilgili olan l m belirsizli ini i erdi i durumda tam kabul edilir. Bu dok manda, l len de eri etkileyebilecek etki b y kl kleri de dahil olmak zere, tam olarak bilinmeyen t m nicelikler rastgele de i kenler olarak kabul edilmi tir. l m belirsizli i makul bir bi imde l len b y kl e atfedilebilecek de erlerin da l m n nitelendiren bir l m n sonucu ile ili kili, negatif olmayan bir parametredir [ref. 4]. Bu dok manda, yanl anla lma riski olmad durumlarda, l m belirsizli i yerine k saca belirsizlik terimi kullan lm t r. Bir l m n belirsizli i i in tipik kaynaklar i in Ek C de verilen listeye bak n z. T RKAK taraf ndan evrilmi EA dok man d rEA-4/02 Kalibrasyonda l m Belirsizli inin De erlendirilmesi Bu dok man Avrupa Akreditasyon Birli i (European Co-operation for Accreditation, EA) taraf ndan yay mlanm olan uluslararas dok man n T rk e evirisidir.

8 Bu dok man payda larla payla lmak amac yla evrilmi olup T RKAK n herhangi bir ek g r n i ermemektedir. eviri hatalar , yanl anla lmalar veya editoryal hatalar durumunda T RKAK n ve Avrupa Akreditasyon Birli i EA n n herhangi bir yasal sorumlulu u bulunmamaktad r. eli kili hususlar konusunda orijinal EA dok man dikkate al nmal d r. 5 / 77 l len b y kl kler l me tabi olan belirli niceliklerdir. Kalibrasyon i lemi genellikle tek bir l len b y kl k veya fonksiyonel ili kiye g re birka girdi b y kl ne Xi (i = 1, 2 ,.., N) dayanan kt b y kl Y nin de erinin belirlenmesini kapsar. Y = f(X1, X2, .., XN ) ( ) Model fonksiyonu f l m prosed r n ve de erlendirme y ntemini temsil etmektedir. Bu fonksiyon, kt b y kl olan Y de erinin girdi b y kl kleri Xi de erlerinden nas l elde edildi ini tan mlamaktad r. Pek ok durumda model fonksiyon analitik bir ifade olmakla birlikte, bu fonksiyon sistematik etkiler i in d zeltmeler ve d zeltme fakt rleri i eren bir ifadeler grubu da olabilir ve dolay s yla tek bir fonksiyon ile a k a yaz lamayan daha karma k bir ili ki ortaya kabilir.

9 Buna ek olarak, f deney yoluyla bulunabilir, ya da sadece numerik olarak de erlendirilmesi gereken bir bilgisayar algoritmas olabilir veya bunlar n bir kombinasyonu olabilir. Girdi b y kl kleri Xi k mesi, b y kl klerin de erleri ve bu de erle ili kili belirsizliklerin belirlenme yoluna g re iki kategoriye ayr labilir: (a) Tahmini ve ili kili belirsizlikleri do rudan mevcut l mde belirlenen b y kl kler. Bu de erler, rne in, tek bir g zlemden, tekrar edilen g zlemlerden, veya deneyime dayanan muhakemeden elde edilebilir. Bu de erler cihaz okumalar d zeltmelerinin yan s ra ortam s cakl , barometrik bas n ve nem gibi etki b y kl klerinin d zeltmelerinin belirlenmesini de i erebilir; (b) Tahmini ve ili kili belirsizlikleri l me d kaynaklardan eklenen, kalibre edilmi l m standartlar , sertifikal referans malzemeler veya el kitaplar ndan elde edilen referans veriler gibi b y kl kler. l len b y kl k Y nin bir tahmini olan, y ile ifade edilen kt tahmini, denklem ( ) den, girdi b y kl kleri Xi i in girdi tahminleri xi kullan larak bulunmaktad r.

10 = ( 1, 2,.., ) ( ) Burada xi ler girdi de erlerinin model i in nemli olan t m etkiler i in d zeltilmi en iyi tahminler oldu u anla lmaktad r. E er de ilse, gerekli d zeltmeler ayr girdi b y kl kleri eklinde model fonksiyonda sunulmaktad r. Bir rastgele de i ken i in, da l m n n varyans veya varyans n pozitif karek k standart sapma olarak an l r ve de erlerin da l m n n l t olarak kullan l r. kt tahmini veya l len sonu y ile ili kili olan, u(y) ile ifade edilen standart l m belirsizli i, l len b y kl k Y nin standart sapmas d r. Standart l m belirsizli i, girdi b y kl kleri Xi lerin tahminleri olan xi lerden ve bunlarla ili kili belirsizlikleri u(xi) lerden elde edilmektedir. Bir tahmin ile ili kili olan standart belirsizlik tahmin ile ayn birime sahiptir. Baz durumlarda, tahminin bu tahminin mod l ile b l m nden elde edilen, ve dolay s yla birimsiz olan tahmin ile ili kili standart l m belirsizli i olan ba l standart l m belirsizli i uygun olabilir.