Transcription of 5. ÜNİTE - hbogm.meb.gov.tr
1 5. N TE KUMANDA DEVRE EMALARI Z M KONULAR1. Kumanda Devreleri2. Do ru Ak m Motorlar Kumanda Devreleri3. Alternatif Ak m Motorlar Kumanda Devreleri1111. SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM G R Otomatik kumanda devrelerinde motorun ekti i ak m n ge ti i devreye g devresi denir. KUMANDA DEVRELER Otomatik kumanda devrelerinde motorun ekti i ak m n ge ti i devreye g devresi denir. Yani ebeke ile motor aras nda motorun ekti i ak m yolu emas d r. Enerji ak n g steren ana hatlarla ana devre elemanlar n g sterir. Bu nedenle bu-rada kullan lan kontaklar ve di er devre elemanlar kumanda edilen motorun ekti- i ak ma dayanacak ekilde se ilir. Gerek kumanda devresi, gerekse g devresi iziminde kesi me durumlar -na dikkat edilmelidir.
2 Ki izginin (iletkenin) kesi ti i yerde elektriksel ba lant (ek) varsa mutlaka belirtilmelidir. ekil de ekli olarak ve ek yap lmadan kesi en iki izginin g sterili i verilmi tir. (a) (b) ekil : letken ek ba lant lar n n emalarda g sterilmesi (a) Ekli olarak (b) Ek olmadan ekil de g r ld gibi Amerikan ve TSE normunda g devresi dikey olarak izilir ve ema iziminde enerji giri inden ba lanarak sigorta, kontakt r n kontaklar , a r ak m r lesi ve motor eklinde tan mlan r. G devresi iziminde kullanaca m elemanlar tespit etmek i in motorun g c , hangi artlarda al aca , ne t r motor koruma elemanlar kullanaca m be-lirledikten sonra devre elemanlar n (Resim de g r ld gibi) do ru s rayla yu-kar dan a a ya do ru yerle tirip uygun ba lant eklini izmeliyim.
3 Izimimi ebeke fazlar ndan (L1 - L2 - L3) sigorta kontaklar giri ine, sigorta konta k ndan ( e2 ) ilgili kontakt r n g kontaklar na (M), g kontaklar ndan a r ak m r lesi kontaklar na ( e1) ve son olarak motorumun giri u lar na ( U V- W ) ba layarak tamamlam SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM ekil : G devresi izim emas (a) TSE normu (b) Amerikan KUMANDA DEVRES Z M Kumanda elemanlar n n bulundu u devredir. emalar n iziminde Resim de g r ld gibi devre elemanlar sistem al mazken g sterilir. Kar m za kan problemin z m nde do ru elemanlar n se ilmesi ok nemlidir. izim yap l rken elemanlar n yerle tirme s ras na dikkat edilmelidir. Kullan lacak elemanlar do ru olarak se ildikten sonra uygun al ma man-t kurulmal , devre elemanlar teker teker yerlerine konulmal , her devre eleman yerle tirildikten sonra al ma g zden ge irilmeli, eksiklikler uygun s raya g re yer-le tirilmeli ve bu i lem istenilen al ma ekli elde edilinceye kadar devam ettirilme-lidir.
4 Kumanda devresi izilmeye ba lan lmadan nce Bizden istenilen nedir? sorusu cevapland r lmal d r. Bundan sonra istenilen al ma ekli i in hangi devre elemanlar n se meliyim? Bu elemanlar al ma ekillerini dikkate alarak hangi s -rayla yerle tirmeliyim ve bu i lemleri tamamlad ktan sonra kurulu bu devrenin ak m yolu takibini nas l yapmal y m? En son olarak da hangi norma g re izim yapmam gerekir? Kumanda devresinin iziminde se ilen izim eklinin (normunun) de anla- labilir olmas da (Herkes taraf ndan bilinen veya yayg n olarak kullan lan norm) SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM Resim : G devresi izim emas (a) TSE normu (b) Amerikan normu ekil : nt motora ait devir say s ayarlama ba lant s 1141.
5 SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM DO RU AKIM motorlari KUMANDA DEVRELER KOMPUNT MOTOR Kompunt motor da end kt r sarg s olarak nt ve seri olmak zere iki tip sarg bulunur. Kompunt motor, istenirse nt veya seri motor olarak da al abilir. Ancak nt sarg end viye paralel; seri sarg end viye seri ba land nda kompunt ba lant yap l DA MOTORLARINDA DEV R SAyISI SAB T KUTUP GER L M NDE KUTUP ALAN DDET N DE T REREK DEV R SAyISI AyARLAMA Bu ekilde devir de i tirme, nt ve kompunt motorlar n end kt r sarg na seri olarak qst reostas ba lanarak yap lmaktad ile end kt rden ge en uyart m ak m azal rsa manyetik alan zay flar, motorun devir say s artar.
6 Reosta direnci art r l rsa bu kez end kt rden ge en ak m azal r ve devir say s artar ( ekil ).Ak m n art r lmas veya azalmas n ampermetre-den g rebiliriz. DA motorlar n n yol almas nda LMR reostas kullan l SER MOTORLARDA DEV R SAyISI AyARI Qst reosta ile seri sarg zerinde d en gerilim de i tirilir. Reosta seri sarg ya paralel ba lan r, reosta direnci art nca end kt rden ge en ak m artar. B ylece manyetik alan iddetinde artar. Manyetik alan artmas devir say s nda azalmaya neden olur. Reostan n direnci azal nca end kt rden ge en ak m reostay tercih eder. B ylece seri sarg dan ge en ak m azal r, ak m n azalmas manyetik alan azal-t r ve motorun devir say s nn da artma meydana gelir. Seri motorlar i in ideal devir eklidir ancak reosta direnci s f r yap larak devir say s n n a r olmas sak nca olu tu-rabilir.
7 Ayr ca reosta direnci s f r da b rak l p durdurduktan sonra ba latma yap lma-mal d r nk motorun yanmas na sebep olur( ekil ). Baz seri motorlar n yap m s ras nda end kt r sarg s ndan kademeli u lar kar lm olabilir. Bu durumda, end kt r sarg s ndan kan kademeli u lara DA ge-rilim uygulan nca de i ik manyetik alan iddetleri olu ur. Seri sarg daki manyetik alan de i ikli i, devir say lar n n farkl olmas n sa -lar. Manyetik alan iddeti azald k a devir artar. Manyetik alan iddeti artt k a devir say s nda azalma g r lmektedir ( ekil ).1151. SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM ekil : Seri motora ait devir say s n de i tirme ba lant s ekil : End kt rden kademeli devir de i imi1161. SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM ekil : nt motor ba lant emas Do ru ak m motorlar na yol vermede s kl kla qst ve LMR reostas kullan l-maktad r.
8 Qst reostas n n ucu vard r (Resim ).Resim : qst reostas MOTORA UyGULANAN GER L M D E T REREK DEV R SAyISI AyARI Gerilimi de i tirilerek devir say s ayar en ok kullan lan tekniklerden biridir. End vi devresine seri ekilde qst reostas ba lan r. Direncin art r l p azalt lmas en-d viden ge en ak m n de i mesini sa lar. End vi zerindeki ak m de i mesi gerili-min de i mesini sa SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM End kt r gerilimi sabit tutulup end viden ge en ak m artarsa devir say s artar. End viden ge en ak m azal rsa devir say s azal r (Ak m n artt n yada azald - n ampermetreden g zlemleyebiliriz.). ekil : End viden ge en ak m y n de i imi ile devir y n de i DA MOTORLARDA DEV R y N DE M Do ru ak m motorlar n n devir y nleri iki ekilde de i ir.
9 End kt rden ge- en ak m sabit tutulup end viden ge en ak m y n de i tirilirse do ru ak m moto-runun devir y n de i ir ( ekil ).1181. SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM END KT RDEN GE EN AKIM y N N DE T REREK DEV R y N DE T RMEK Bir iletkenden ge en ak m y n sabit tutularak end kt r manyetik alan y n de i tirirse iletkenin itilme y n de i ir. Bu prensibe g re do ru ak m motorlar da end vi zerindeki iletkenlerden ge en ak m y n de i tirilmeden end kt rden ge- en ak m n y n de i tirilirse motorun devir y n de i ir ( ekil ). ekil : End kt rden ge en ak m y n de i imi ile devir y n n de i imiEnd viden ve end kt rden ge en ak mlar n y n birlikte de i irse devir y n de i SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM ekil : LMR reostas ile nt motor devir ayar ekil : nt motorun devir y n de i tirmesi1201.
10 SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM ekil : De i ik yap da LMR reostas ile nt motor ba lant s ekil : nt motorun end kt r sarg ba lant y n de i mesi ile devir y n de i imi1211. SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM Resim : Seri motor ekil : Seri motor ba lant emas ekil : Seri motor devir say s de i imi1221. SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM ekil : Seri motor devir y n de i imi ekil : Eklemeli kompunt motor kutbu1231. SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM ekil : Kompunt motor devir ayar ba lant s ekil : karmal kompunt kutbu1241. SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM ekil : Kompunt motor devir y n de i imi ekil : Kompunt motorun end vi ak m n n y n de i tirmesi1251. SINIF ELEKTR K TES SAT ILI IMESLEK RESM ALTERNAT f AKIM motorlari KUMANDA DEVRELER fazl asenkron motorlarda stator sarg lar motor i erisinde de i ik ekiller-de ba land ktan sonra motor d na genellikle alt u kart l ASENKRON MOTOR BA LANTI EKL VE ZELL KLER Sarg giri ve k u lar n n motor d na kart ld bu b l me klemens ba -lant kutusu denir (Resim ).