Okul Saðlýðý Tarama Programý: Bir Pilot Çalýþma Örneði

1 2004 cilt 13 say 12 462 Giri D nya Sa l k rg t Avrupa B lgesi'nin21. Y zy lda Herkes in Sa l k hedeflerindenbiri "Gen lerin 2020 y l na kadar daha sa l kl olmalar n ve toplum i indeki rollerini sa l kl bir bi imde yerine getirebilmelerini sa lamak"t r. Bu hedef ocuk ve gen lerin sa l n koruyan ve geli tiren okul sa l hizmetlerinin nemine ve gere ine i aret etmektedir(1). okul toplumu, T rkiye'de n fusun yakla k%25'ini olu turmaktad r(2, 3). okul toplumu,okula ba lama ya olan 6-7 ya ile 24 ya aras ndaki ocuk ve gen leri, okul ncesihaz rl k, ilk retim ve lise d zeyindekiokullarda g revli retmenleri ve di er al anlar kapsar.

2 D nya Sa l k rg t okulsa l kapsam na al nacak ya gruplar n 5-9,10-14, 15-19 ve 20-25 olarak s ralam t r (4). T rkiye'de, yakla k ilk ve orta retim okullar nda 6-18 ya grubunda 16milyon renci renim g rmekte, 700 bineyak n retmen ve okul al an g revyapmaktad r (3,4). Bu say lar okul sa l Dr. Selda Se ginli*, Dr. Semra Erdo an**, Dr. Esma Demirezen* okul Sa l Tarama Program : Bir Pilot al ma rne ihizmetlerine gereksinimi olan b y k bir grubuve bu gruba ula makla elde edilecek sa l kkazan mlar n n boyutunu a klamaktad sa l hizmetleri, birey, aile, toplumve sa l k profesyonelinin i birli ini gerektirenhalk sa l hizmetleridir ve bu hizmetlerdeba ar ekip al mas ile olanakl d r.

3 Okulsa l ekibinde okul hekimi, okul hem iresi, retmen, okul y neticileri, veliler, sosyalhizmet g revlisi, okul psikolo u, di hekimi veodiyolog yer al r (4,5). okul hem iresi ekip yeleri ile s k i birli i i inde al arak hizmetine g d m n sa lar. Amerika, Kanada, sve ,Norve gibi sa l k hizmetlerinin geli mi oldu u lkelerde, okul hem iresi okul sa l hizmetlerinde nemli rol stlenir ve nitelikleri,g revleri ve e itimleri yasal olarakbelirlenmi tir (6,7). Amerika Birle ikDevletleri'nde yakla k 50 bin lisansl okulhem iresi vard r (4). okul hem iresinin g revve sorumluluklar her lkenin kendi ko ullar nave yasal sistemine g re bi imlenir.

4 Lkemizinsa l k politikas temel sa l k hizmetinibenimsemi , ancak di er alanlarda oldu u gibiokul hem ireli i uygulamalar n da temelsa l k hizmeti ilkeleri zerine oturtamam t r(8). Bug n, i inde okul hem iresinin de yerald okul sa l hizmetlerinin y r t lmesiusul ve esaslar hakk ndaki y nerge tasla zerinde al lmaktad r (9). okul sa l hizmetleri, T rkiye'de ilk kez1930 y l nda y r rl e giren UmumiH fz ss hha Kanunu ile devletiny k ml l ne verilmi tir. 1961 tarihli 224say l Sa l k Hizmetlerinin Sosyalle tirilmesiHakk ndaki Kanun a g re okul sa l hizmetleri sa l k ocaklar n nsorumlulu undad r (5,9).

5 1983 y l ndan buyana Mili E itim Bakanl da okul sa l hizmetlerinden sorumludur. Milli E itimBakanl 'n n 102 sa l k e itim merkezinde520'si okul sa l hem iresi olarak kay tl olan800 hem irenin bulundu u bilinmektedir (7).Ancak bug n, etkili okul sa l hizmetleri i insa l k insang c planlamas n n yap ld s ylenemez. okul hem iresi okul toplumunun sa l n n*Ar . G r.; stanbul . Florence Nightingale HYO, Halk Sa .Hem ireli i AD, stanbul**Prof.; stanbul . Florence Nightingale HYO, Halk Sa l Hem ireli i AD, stanbul 2004 cilt 13 say 12 463korunmas , geli tirilmesi ve s rd r lmesihizmetlerinde bilgi ve becerisi olan, e itici,dan man, olgu y neticisi, bak m verici,savunucu ve ara t r c etkinliklerden sorumlumeslek yesi olarak tan mlanmaktad r (6).

6 Geni kapsaml bu roller aras nda; okultoplumunun (1)sa l k risklerine g re, erkentan programlar n planlamak,uygulamak/uygulanmas n sa lamak vede erlendirmek, (2)ileri tan ve kesinde erlendirme gerekiyorsa, ilgili kuruma sevketmek, (3) renci ve velilere sa l kkurumuna/hekime ba vuru konusundadan manl k yapmak ve (4) sonu lar n izlemek nemlidir(4,5). T rkiye'de okul sa l na y nelik rencilerin sa l k sorunlar ile ilgili tan mlay c al malar yap lmaktad r. Ancak sorunlar n z m ne ve hizmetlerin sonu lar na y nelikuygulama ve de erlendirmelerin yap ld al malar bulunmamaktad r.

7 Bu makalede,e itim ve retim amac yla ilk retimokulunda y r t len okul sa l hem ireli iuygulamalar ndan bir kesit sunulmu y me, g rme, ba biti ve kan bas nc taramalar n kapsayan bu al mada rencilerin ili kili sorunlar belirlenmi ve z m i in uygulanan hem irelikgiri imlerinden rnekler verilmi tir. Gere ve Y ntem al ma 2003-2004 e itim- retim y l nda stanbul'da bir ilk retim okulunda yap lm t , ayl k s re i inde haftada bir g nolmak zere 301 ilk retim rencisi ileyap lm ve stanbul niversitesi FlorenceNightingale Hem irelik Y ksekokulu'nun( FNHYO) bir grup son s n f rencisi ve retim elemanlar taraf ndan y r t lm t al malar "planlama", "uygulama" ve"de erlendirme" olmak zere a amadager ekle tirilmi tir.

8 Planlama a amas nda yer alan nhaz rl klar kapsam nda; 1- okul y netimi, retmen, renci veveliler ile i birli i sa lanm t r. Velilereplanlanan Tarama programlar ile ilgili bilgii eren mektup g nderilmi , izinleri vekat l mlar istenmi tir. 2- renci hem irelerin b y me, ba biti,g rme ve kan bas nc taramalar ile ilgilideneyimleri, uygulamal e itim programlar ilegeli tirilmi tir. 3- Tarama sonu lar n n kay t edilece iformlar olu turulmu tur. 4- Olumsuz Tarama sonu lar durumunda rencilerin y nlendirilece i sa l k kurumlar belirlenmi tir. 5- Taramalar n yap labilece i uygun fizikortam (ayd nl k, sessiz ve g venli) ve ara -gere haz rlanm t a amas nda, renciler taramayap lacak odaya k k gruplar halindeal narak, boy-tart , ba biti, g rme ve kanbas nc l mleri yap lm t r.

9 Boy uzunlu utopuk arkas , s rt ve omuzlar duvara d zgelecek ekilde, esnek olmayan bir mezur ile;v cut tart s giysiler hafifletilerek veayakkab lar kart larak bask l ile l lm t ve tart de erleri, Neyzi taraf ndangeli tirilen T rk ocuklar i in boy ve a rl kpersentil tablosuna g re de erlendirilmi tir(10). Ayr ca, rencilerin beslenme durumunubelirlemek i in relatif tart de erlerihesaplanm t r. Relatif tart de erlendirmearal klar na g re, relatif tart s %90-110aras nda bulunan ocuklar normal (beslenmebozuklu u yok) olarak de erlendirilmi tir (10).G rme taramas birinci s n f rencilereSnellen E, di er rencilere Snellen tablolar kullan larak yap lm t r.

10 Kan bas nc l m kol evresine uygun, man etli tansiyon aleti ile,oturur pozisyonda, iki dakika ara ile iki kez l lerek yap lm ve l m ortalamalar kaydedilmi tir. Kan bas nc de erleri Ey bo lutaraf ndan olu turulan "T rk ocuklar ndasistolik ve diastolik kan bas nc de erleritablosu"na g re de erlendirilmi tir (11). Ba biti 2004 cilt 13 say 12 464kontrolleri kan bas nc l mleri ile e zamanl olarak yap lm t bir rencinin Tarama sonu lar haz rlanan formlara i lenmi , s n f retmenleri ve renci velileri ilepayla lm t r. Y ksek risk ta yan rencilersahip olduklar sa l k g vencesi t r ne g reilgili sa l k kurulu lar na (sosyal sigortalarkurumu hastanesi, devlet hastanesi vb.)