yaşam kalitesi kavramı dönem3 2011.ppt …

1 YA AM KAL TES Maslow un htiya Hiyerar isi Teorisi Abraham Maslow, insanlar n neden farkl zamanlarda farkl gereksinimlerini n plana kard klar n ara t rm ve bir ihtiya hiyerar isi teorisi geli tirmi tir. Bu teoriye g re, insan n gereksinimleri 1 den 5 e do ru nem s ras yla: 1. Fiziksel gereksinimler (yiyecek, su, bar ) 2. G venlik gereksinimi (emniyet, korunma, sa l ) 3. Sosyal gereksinimler (bir toplulu a ait olma hissi, ) 4. Sayg g rme gereksinimi (toplumda say lma, sosyal stat ..) 5. Ki isel ilgileri/fikirleri/idealleri ortaya koyma gereksinimi (kendini geli tirme, ki isel ya am zenginle tirme, ki isel hedefleri ger ekle ) Maslow un ihtiya hiyerar isi teorisine g re insan, nce en nemli gereksinimini tatmin etmeye al r. Bir d zeydeki gereksinim kar land zaman s ra bir sonrakine gelir. A l k eken bir insan n (gereksinim 1) evre sa l yla (g. 2) ya da klasik m zi in son geli meleriyle (g.)

2 5) ilgilenmesini bekleyemeyiz. Bu ayn zamanda u anlama da geliyor:Temel gereksinimlerini (g. 1 ve 2) kar layamay p umutsuzlu a kap lm topluluklar, etik kayg lar (g. 3 ve 4) ikinci plana at ld i in temel gereksinimleri kar lanaca vaadedilerek kolayl kla kand r labilir ve etik d i lere y am kalitesi DS ne g re, ya am kalitesi ; bireyin ya ad k lt r ve de erler sistemi i inde kendi ya am n nas l alg lad d r; bireyin ama lar , umutlar , standartlar ve endi eleri ile ili kilidir; ya am kalitesi (quality of life). hedefleri, beklentileri, standartlar , ilgileri ile ba lant l olarak, ki ilerin ya ad klar k lt r ve de er yarg lar n n b t n i inde durumlar n alg lama bi imi dir. Bir di er ifadeyle; ya am kalitesi , ki inin i inde ya ad sosyok lt rel ortamda kendi sa l n znel olarak alg lay n tan mlamaktad r. Yani bu kavram t p teknikleri, laboratuar i lemleriyle l len bir nicelik de il, s bjektif olarak ya ant lanan bir niteliktir ve asl nda pahal zevklerle do rudan bir ili kisi yoktur.

3 Esas ama ki ilerin kendi fiziksel, psikolojik ve sosyal i levlerinden ne l de memnun olduklar n n ve ya amlar n n bu y nleri ile ilgili zelliklerin varl veya yoklu unun ne l de onlar rahats z etti inin saptanmas d r. Bir rnek: merdiven inip kamamak bir fiziksel i lev kayb de erlendirmesidir. merdiven kamaman n ki inin ya am n n niteli i zerine olan znel (alg lanan) etkisi ya am kalitesi ile ili kilidir. Merdiven kamayan birinin, mesela, ok acil bir hasta yak n n ziyaret edemeyi i ve bunun hastan n kaybedilmesiyle imkans z hale gelmesi onun ya am kalitesi zerinde ciddi tahribat yapabilirken; merdiven akamayan ve bunu dinlenmek i in ge ici bir f rsat olarak g r p kitap okuyarak ok zamand r yapmak istedi i bir arzusunu ger ekle tirmeye al an biri i in ya am kalitesi zerinde olumlu katk bile sunabilir. Bir ba ka rnekle, ki inin ka saat uyudu u de il, uykusundan memnun olup olmad d r ya am kalitesini belirleyen.

4 Ya am kalitesi ok geni bir kavram olup, bireyin fiziksel sa l , psikolojik durumu, ba ms zl k d zeyi, sosyal ili kileri ve evresindeki nemli zelliklerden etkilenir. Ya am kalitesi kavram n n genel olarak i erdi i boyutlar: Psikolojik / Emosyonel Durum: Ya amdan doyum bulma, yararl l k, beden imaj , anksiyete, otonomi, dinlenme ve me guliyet ile ilgili durumlar, bir i tamamlama, ya am n anlam , ya am n normalli i ve mutluluk gibi duygulard r. Fiziksel Durum: Fonksiyonel yeterlilik ve g nl k ya am aktiviteleri, yeme, i tah, cinsellik, zindelik / g l l k, yorgunluk, sa l k -hastal k g r ile tan ve tedavinin sonucudur. Sosyal ve Bireysel Durum: Bireysel fonksiyon, sosyal aktiviteler, ba kalar ndan destek g rme, mahremiyet, reddedilme, rol i levi gibi sosyal durumlar d r. Finansal ve Maddi Durum: Mevcut durumdaki gelece e ili kin g venlik duygusu, bar nma durumu, sa l k sigortas , i g vencesi, ev de i tirebilmedir.

5 Ya am kalitesi iki s n fa ayr l r. sa l kla do rudan ilgili olmayan ya am kalitesi sa l kla ilgili ya am l kla Do rudan ilgili Olmayan Ya am kalitesi Ki inin,hem i inde ya ad k lt rel yap ve de erler sistemi ba lam nda, hem de kendi ama lar , beklentileri, standartlar ve endi eleri a s ndan, ya amdaki durumu ile ilgili alg s d alanda de erlendirilir. Bunlar: 1-Ki isel i sel alan(de erler, inan lar, arzular, ki isel hedefler, sorunlarla ba a kma vb.) 2-Ki isel sosyal alan(aile yap s , gelir durumu, i durumu, toplumun tan d olanaklar vb) 3-D sal Do al evre Alan (hava, su kalitesi vb) 4-D sal Toplumsal evre Alan (k lt rel, sosyal ve dini kurumlar, toplumsal olanaklar, okul, sa l k hizmetleri, g venlik, ula m, al veri vb.)Sa l kla ilgili Ya am kalitesi Ki inin i inde bulundu u sa l k durumundan memnuniyet ve sa l k durumuna verdi i duygusal cevab da i eren bir kavramolarak kabul edilmektedir.

6 Sa l kla ilgili ya am kalitesi , sa l n bireylerin fonksiyonlar n yerine getirmekteki yeteneklerini ve bireylerin ya amlar ndaki alg lad klar fiziksel, mental ve sosyal alan ifade eder. Toplum d zeyinde SYKtoplumun sa l k alg s n ve fonksiyonel durumunu etkileyen kaynaklar, politikalar ve uygulamalarla ilgilidir. Ya am Kalitesini Etkileyen Problemler Fiziksel problemler: A r , bulant /kusma, halsizlik, defekasyon yapamama,beslenememe, g r n m bozuklu u, uykusuzluk, Psikososyal problemler: Anksiyete, depresyon, deliryum, kendine g ven kayb , cinsel sorunlar, gelecekteki Uzun ya am s resi, kansere ba l morbiditeler, tedavi y ntemlerine ba l sorunlarSYK kullan m ve l m ; Sa l kla ilgili bireysel ve toplumsal m dahalelerin (tedavi, program vs) ba ar s n n de erlendirilmesinde 2 grup tan mlay c l t vard r. Nesnel (Objektif) iyilik ( l lebilen eyler tansiyon, kollesterol, kans zl k.)

7 Znel (Subjektif) sa l k ve iyilik durumu. (ki inin kendisini sa l k olarak iyi hissetemsi) Bireysel anlamda tedavinin hasta zerindeki etkisi(tedavi ba ar s ) (tedavi ncesi ve sonras kar la t r l r) Grup zerinde ise gruplar aras farkl l n ortalama veya ortanca de erlerle kar la t rma.(program n ba ar s veya toplumun hizmet gereksiniminin de erlendirilmesi) SYK halk sa l alan nda kullan m Toplumun sa l k hizmeti gereksiniminin belirlenmesi Y r t len programlar n etkinli inin de erlendirilmesi Toplumun alt gruplar n n (cinsiyet, sosyal s n f, engellilik) toplumsal olanaklardan ve hizmetlerden yayarlan mlar n n kar la t r lmas . YA LILARDA YA AM KAL TES YA LILARDA YA AM KAL TES Ya lanmado al bir s re tir, ancak ya l l kla birlikte ortaya kan fizyolojik de i iklikler bir ok sorunu beraberinde getirmekte; kronik hastal klar, buna ba l olarak da k s tl l k ve z rl l k oranlar artmaktad r.

8 Ya l l k bireyin fiziksel a dan kayba u rad , yeti yitimlerinin artarak bireyin evreye ba ml hale geldi i ve ruhsal sorunlar n daha fazla g zlendi i, ba ml l n art bir d nemdir. Ya ve ya am kalitesi aras nda negatif ili ki s z l larda ya am kalitesini olumsuz y nde etkileyen fakt rler, Ya l larda ya am kalitesini etkileyen en nemli fakt r ya l l a etki eden kronik hastal klard r. anjinal a r (G S A RISI), riner inkontinans, (idrar ka rma) Kas iskelet sistemi ile ilgili problemler, G rme i itme yetersizlikleri ve mental problemler Uyku problemleri beslenme yetersizlikleri sakatl klar nya am kalitesini olumsuz y nde etkiledi i, bu durumun kad nlarda daha belirgin oldu u ortaya konulmu tur. Sakatl klar bireyin ya am n farkl alanlarda etkiler, ancak en ok etkilenen alan z bak md r. Ya l larda g rme sorunlar fonksiyonel ya am aktiviteleri ve ya am kalitesinde azalma ile ili kilidir.

9 Duyma kay plar da ya l larda ya am kalitesini etkileyen bir di er problemdir. Uyku problemleriya l larda s k g r l r ve konsantrasyon g l klerine neden olarak ya am kalitesini azalt r (56). Ya l larda beslenme yetersizlikleris k rastlanan ve ya am kalitesini etkileyen bir durumdur (56). YA AM KAL TE L EKLER T rkiye de yeti kinlerde klinik uygulamada daha nce s k olarak SF36 ve k sa form SF 12. DS ya am kalitesi anketi (WHOQOL-100), Bunun k sa formu (WHOQOL-BREEF) Ya am kalitesi Anketi Ya l mod l (WHOQOL-OLD) ocuklar i in KINDL, PedsQol l ekleri kullan l yor. Engelliler i in (DIS-QOL) kullan l yor. 1-K sa Form-36 (Short Form-36, SF-36): Ya am kalitesini de erlendirmede ge erli ve olduk a s k kullan lan bir l tt r. Ware ve arkada lar taraf ndan 1987 y l nda geli tirilmi , lkemizde ge erlilik ve g venirlili i yap lm t r. Herhangi bir ya , hastal k veya tedavi grubuna zg de ildir.

10 Genel sa l k kavramlar n i erir. Klinik pratikte ve ara t rmalarda kullan lmak zere geli tirilmi tir. Fiziksel fonksiyon, fiziksel rol k s tlanmas , emosyonel rol k s tlanmas , v cut a r s , sosyal fonksiyon, mental sa l k, canl l k, genel sa l kolmak zere sekiz alt skalada 36 soru i erirher bir alt boyutun puan 0-100 aras nda de i ir puan ile ya am kalitesi do ru orant l d r. Fiziksel komponent ve mental komponent olmak zere iki zet skalas vard r. Fiziksel komponent zet skalas ; fiziksel fonksiyon, fiziksel rol, v cut a r s ve genel sa l k alt skalalar ndan, mental komponent zet skalas ise; canl l k, sosyal fonksiyon, emosyonel rol ve mental sa l k alt skalalar ndan olu ur. SF-36'n n son 4 haftay de erlendiren standart versiyonununyan s ra son 1 haftay de erlendiren akut versiyonu da mevcuttur. SF-36'ya daha k sa birer alternatif olarak 12 sorudan olu an SF-12 ve her alt skalan n birer soru ile temsil edildi i 8 sorudan olu an SF-8 formlar da bulunmaktad r.