MEKANİZMA TEKNİĞİ - megep.meb.gov.tr

1 M LL E T M BAKANLI I MAK NE TEKNOLOJ S MEKAN ZMA TEKN -4 Ankara, 2013 Bu mod l, mesleki ve teknik e itim okul/kurumlar nda uygulanan er eve retim Programlar nda yer alan yeterlikleri kazand rmaya y nelik olarak rencilere rehberlik etmek amac yla haz rlanm bireysel renme materyalidir. Mill E itim Bakanl nca cretsiz olarak verilmi tir. PARA LE SATILMAZ. i A IKLAMALAR .. iii G R .. 1 RENME FAAL YET -1 .. 3 1. D ZLEMSEL MEKAN ZMALAR .. 3 D zlemsel Mekanizma Tan m .. 3 Uzuvlar ve Mafsallar .. 5 Serbestlik Derecesi .. 6 Mafsal e itleri .. 6 Kinematik Zincirler .. 10 Mekanizma e itleri .. 11 Sal n m Hareketi Yapan Mekanizmalar .. 12 D rt ubuk mekanizmas .. 12 Grashof Teoremi .. 16 H zl D n Mekanizmas.

2 24 Kam ve zleyici Mekanizmas .. 25 D z Di li-Kremayer Di li .. 25 leri-Geri al an Mekanizmalar .. 26 Kam ndeksleme Mekanizmalar .. 29 Tersine Hareket reten Mekanizmalar .. 33 D z- izgi reteci Mekanizmalar .. 35 Kaplinler .. 36 Kay c Mekanizmalar .. 37 Durma ve Bekleme Mekanizmalar .. 39 E ri rete leri .. 40 S kma ve Konumlama Mekanizmalar .. 40 Do rusal Hareketlendirici Mekanizmalar .. 41 Ters Kinematik .. 41 Mekanizmalar n Hareketi .. 43 UYGULAMA FAAL YET .. 45 L ME VE DE ERLEND RME .. 51 RENME FAAL YET -2 .. 53 2. R J T C S MLER N K NEMAT .. 53 Rijit Mekanizmalar n n Tan m .. 53 Dairesel Hareket .. 55 D zg n Dairesel Hareket .. 55 D zg n De i en Dairesel Hareket .. 60 Mekanizma Problemleri .. 68 Hareketin Vekt rsel fadesi .. 73 UYGULAMA FAAL YET .. 80 L ME VE DE ERLEND RME.

3 92 RENME FAAL YET -3 .. 93 3. GENEL D ZLEMSEL HAREKET .. 93 Genel D zlemsel Hareket Tan m .. 93 Anl k D nme Merkezi .. 108 UYGULAMA FAAL YET .. 114 NDEK LER ii L ME VE DE ERLEND RME .. 117 MOD L DE ERLEND RME .. 118 CEVAP ANAHTARLARI .. 119 KAYNAK A .. 120 iii A IKLAMALAR ALAN Makine Teknolojisi DAL/MESLEK Makine Bak m Onar m MOD L N ADI Mekanizma Tekni i-4 MOD L N TANIMI El aletlerini kullanarak mekanizmalar yapma becerisinin kazand r ld renme materyalidir. S RE 40/32 N KO UL YETERL K Mekanizma analizi yapmak MOD L N AMACI Genel Ama Gerekli ortam sa land nda el aletlerini kullanarak kurallara uygun olarak mekanizma analizi yapabileceksiniz. Ama lar 1. Standartlara uygun olarak d zlemsel mekanizmalar yapabileceksiniz. 2. Standartlara uygun olarak rijit mekanizmalar yapabileceksiniz.

4 3. Standartlara uygun olarak genel d zlemsel mekanizmalar yapabileceksiniz. E T M RET M ORTAMLARI VE DONANIMLARI Ortam: Mekanik at lye, bilgisayar laboratuvar Donan m: Tak m tezgahlar e e, g nye, eki , pense, tornavida, mengene, kumpas, markac boyas , izecek, pergel, nokta, a g nyesi, mihengir, pleyt, elik cetvel vb. ara ve gere ler L ME VE DE ERLEND RME Mod l i inde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen l me ara lar ile kendinizi de erlendireceksiniz. retmen mod l sonunda l me arac ( oktan se meli test, do ru-yanl testi, bo luk doldurma, e le tirme vb.) kullanarak mod l uygulamalar ile kazand n z bilgi ve becerileri l erek sizi de erlendirecektir. A IKLAMALAR iv 1 G R Sevgili renci, Bu mod lde, fizi in mekanik koluna ait hesaplar g zden ge ireceksiniz.

5 Bu hesaplarda maddesel nokta kavram ndan rijit, yani kat cisim hesaplar na ad m atacaks n z. evremizde kar m za kan e itli par alardan olu an ve bir fonksiyon icra eden tertibatlar n g rev tan m n yapabileceksiniz. Bu mod l renme faaliyetinden olu maktad r: D zlemsel Mekanizmalar D nmenin Kinemati i Genel D zlemsel Hareket renme faaliyetlerinde konu, teorik bilgiden daha ok rnekler zerinde anlat lm t r. Her an kar m za kabilecek ger ek d nyadan rnekler, problem z m nde kullan lm t r. rnekler, o unlukla ad m ad m anlat lm t r. Bu y ntem problem z m ne katk sa layacakt r. Sorular ve sorunlar kar s nda aresizli e d meden nce sizlere ad mlara b lerek stesinden gelebilme kabiliyeti kazand racakt r. Mod l i inde t rev ve vekt rel arp m konular problem z m n basitle tirdi i i in kullan lm t r.

6 Ayn zamanda rencilerin rendi i matematik kavramlar n kullanma imkan da sa lamaktad r. Bu konular n matematik retmenleri ile konu ularak konular n m fredat i indeki yerine g re rencilere anlat lmas ya da hat rlat lmas yerinde olacakt r. G R 2 3 RENME FAAL YET -1 Standartlara uygun olarak d zlemsel mekanizmalar yapabileceksiniz. evrenizde g rd n z mekanizmalara rnekler veriniz. ocuk oyuncaklar n n i lerine bir g z atarak mekanizmalar inceleyiniz, m mk nse s n fa getiriniz. 1. D ZLEMSEL MEKAN ZMALAR D zlemsel Mekanizma Tan m Mekanik par alar n bir araya getirilmesiyle belirli g revlerin yerine getirildi ini evremizde ok s k g rmekteyiz. G ndelik hayatta i imizi ok kolayla t rd gibi bir ok teknolojik ayg t n arkas nda da hep o mekanik par alar vard r.

7 Yapan bu mekanik par alar z mresine mekanizmalar sonraki konuda oldu u gibi mekanizmalar i in daha teknik bir tan mlama yap labilmesine kar n g ndelik hayat m zda mekanizmalar; Amaca y nelik i yapan mekanik par alard r .Amaca y nelik i i yorumlarken mekanik par alar n niteli inden pek bahsedilmez. rne in, bir CD yi yuvas ndan d ar kar rken o i i yapan mekanik ve elektronik elemanlardan ziyade CD karma mekanizmas ndan s zedilir ( ekil ). ekil : CD s r c RENME FAAL YET 1 AMA ARA TIRMA 4 Yine otob s kap lar n n a lmas ve kapanmas , otomobil krikolar , ayarl pensler, zay flama aletleri, ara lar n cam silecekleri hep mekanizmalar n maharetiyle g revini icra etmektedir ( ekil ). ekil : Mekanizma rnekleri Mekanizmalar olu turan t m mekanik par alar, geometrisine ba l olarak hareket eder.

8 Par alar aras nda bir ba lant vard r. Bu ba lant sa lanmazsa mekanizmadan beklenen g rev tam olarak ger ekle emez. rne in, akordion tipi bir tak m antas nda b lmeler aras ndaki irtibat ubuklar nda bir orans zl k varsa antan n kapanmas ve a lmas an ndaki paralellik sa lanmaz. ekil : Tak m antas Mekanizmalar inceleminin birbirinden farkl iki y n vard r. Tasar m ve analiz. Tasar m istenen bir amac ger ekle tirebilecek ekilde her bir par aya ekil verilmesi, boyutland r lmas ve malzeme se imidir. Analiz ise varolan yada nerilen bir tasar m n istenen g reve uygunlu unun ara t r lmas ; yani mekanik ve mukavemet hesaplar n n yap lmas d r. Mekanik hesaplarda hareket ve bu harekete sebep olan kuvvetler incelenir. lk defa 1775 y l nda Euler taraf ndan yap lan ve bug n de kabul g ren tasnif, ekil te g r lmektedir.

9 5 ekil : Mekani in s n fland r lmas Statik: Cisimlerin s kunet halindeki durumlar n inceler. Dinamik: Cisimlerin hareket halindeki davran n inceler. Kinematik: Dinami in alt dal d r. Cisimlerin hareketini, h z ve ivme y n nden inceler. Kinetik: Dinami in alt dal d r. Cisimlerin hareketini, o hareketi do uran kuvvetlere nazara alarak inceler. Tasar mda ilk ad m par a geometrisine karar verme sonras , kinemati ini anlamakt r. Mukavemet biliminde ise gelen kuvvetlere kar makine par alar n n boyutland r lmas nl k hayat m zda kar m za kan mekanizmalar gruplaya ay rmadan nce mekanizmalar anlamada temel te kil edecek yap ta lar n inceleyelim. Uzuvlar ve Mafsallar Mekanizmalar hareket tipine ba l olarak d zlemsel, k resel ve uzaysal olmak zere e ayr l r. Mekanizman n kinematik yap s hangi uzvun hangi uzva ne e it mafsalla ba land bilgisini sa lar.

10 Kuvvet uyguland nda her cisim ekil de i tirir. Fakat m hendislik hesaplamalar nda cisimlerin, kuvvetlerin etkisi alt nda ekil de i tirmedi i, cisme ait iki nokta aras ndaki uzakl n sabit kald ya da ihmal edilebilir derecede oldu u kabul edilir. B yle cisimlere rijit cisimler ya da kat cisimler denir. Cismi rijit kabul etmek, mekanizman n kinematik hesaplar n kolayla t r r. Buna ra men a rl k a hafif ve h z n y ksek oldu u yerlerde cismin ekil de i iminin olabilece i de g zden uzak tutulmamal d cisimler bizim uygulamalar m zda rijit olarak kabul edilecektir. Bir makineyi ya da mekanizmay meydana getiren her bir elemana uzuv denir. Kinematik a dan aralar nda herhangi bir g receli hareketi olmayan iki ya da daha fazla eleman da bir uzuv olarak kabul edilir.